Fərhad Bədəlbəyli Taleyə Minnətdarlıq Haqqında
Həmin günlərdə Bakı Musiqi Akademiyasında qəbul imtahanlarından əvvəl müsabiqə dinləmələri keçirilirdi və belə gərgin qrafikə malik bir insan – Azərbaycanın baş musiqi təhsil müəssisəsinə uzun illər rəhbərlik edən, görkəmli pianoçu, SSRİ Xalq artisti, akademiyanın rektoru Fərhad Şəmsi oğlu Bədəlbəyli bizimlə söhbət üçün cəmi yarım saat vaxt ayıra bildi. Lakin mövzu onu o qədər cəlb etdi ki, biz xeyli daha uzun danışdıq, hətta qayğıkeş katibimiz bizi balaca, yaraşıqlı fincanlarda çayla da qonaq etdi – axı söhbət onun həyatının əsas işi – musiqidən gedirdi…
-Artıq uzun illərdir ki, siz Azərbaycanın əsas musiqi ali məktəbinə rəhbərlik edirsiniz. Bu təhsil ocağında klassiklərin – o cümlədən, sizin məşhur ailə üzvlərinizin qoyduğu ənənələr yaşadılır və inkişaf etdirilir. Əminliklə demək olar ki, torpağımız istedadlardan heç vaxt qıtlıq çəkmir. Əvvəllər konservatoriya adlanan indiki akademiya da fəaliyyətinin “keyfiyyəti” və dünyanı uğurla fəth edən məzunları ilə haqlı olaraq fəxr edə bilər. Yeni abituriyentlərlə ilk tanışlıq sizə nə deyir – görəsən, ciddi musiqiyə maraq azalmayıb ki? Sizə qəbul olmaq istəyənlərin hazırlıq səviyyəsi necədir?
-Təəssüratlarım çox müsbətdir. Əslində, gələcək ulduzlarımızı biz əvvəlcədən tanıyırıq – Azərbaycanın musiqi orta məktəblərinin şagirdləri ictimaiyyət qarşısında çıxış etmək, ənənəvi keçirilən müsabiqələrdə iştirak etmək imkanına malikdirlər, ən yaxşıları isə Prezident təqaüdü də alırlar… Onlar bizim qəbul üçün ilk namizədlərimizdir.
-Bu il qəbul müsabiqəsi güclüdür?
-Pianoçular arasında – bəli. Amma simli və nəfəsli alətlər üzrə demək olar ki, müsabiqə yoxdur – təəssüf ki, bu ixtisasların populyarlığı azalıb, baxmayaraq ki, simfonik orkestrlərdə skripkaçılara, violonçelistlərə, valtornistlərə və digər bəzi ixtisaslar üzrə musiqiçilərə ciddi ehtiyac var.
-Bakıda neçə simfonik orkestr var?
-Sayın: Üzeyir Hacıbəyli adına Dövlət Orkestri, Opera Teatrının orkestri, Televiziya studiyasının orkestri, Opera studiyasının, Musiqili Komediya Teatrının orkestri, Kamera orkestri…
-Təəccüblüdür! Və onların hamısı BMA-nın canlı mənbəyindən qidalanır, yəni bu orkestrlərdə çalışanların demək olar ki, hamısı sizin “məhsulunuzdur”?
-Belə demək də olar. Amma məzunlar təkcə orkestrlərə getmirlər. Bu gün hamıya məlumdur ki, Azərbaycan əsilli bir çox gənc musiqiçilər solo karyera seçir və dünya musiqi səhnəsində hava şəraitini onlar müəyyənləşdirirlər…
–Onların ən yaxşıları haqqında danışmaq böyük zövq verir, xüsusilə də buna layiq olduqları zaman. Amma bu dəfə mən sizinlə Bədirbəyli ailəsi haqqında söhbət etməyə gəlmişəm. Bu ailənin üzvləri yüz ildən də əvvəl milli mədəniyyətimizin inkişafı ilə fəal şəkildə məşğul olmağa başlamışdılar. Biz isə indi BMA-nın bu günündən, gənclərin uğurlarından danışırıq…
-Elə bu əladır! Deməli, əcdadlarımın əməyi ilə səpilmiş toxumlar bu gün güclü cücərtilərə çevrilib. O insanlar ki, ölkəmizdə musiqi təhsilinin əsasını qoyublar, mədəniyyət müəssisələrinin yaradılmasında iştirak ediblər, istedadlı musiqiçilər yetişdiriblər, tamaşaçılarda zövq formalaşdırıblar…
– Uşaqlıqda sizi ciddi şəkildə hazırlaşdırırdılar – axı sizdə uşaq dahiliyi üçün bütün ilkin əlamətlər var idi?..
– Yox, nə danışırsınız! Məni heç vaxt uşaq dahisi adlandırmayıblar. Sadəcə “istedadlı uşaq” deyirdilər – vəssalam. Yeddinci sinfə qədər hər kəs kimi oxuyurdum: dərsləri tələsik yazır, tez həyətə – dostlarımla futbol oynamağa qaçırdım. O vaxtlar anam həqiqətən fədakarlıq göstərirdi ki, mən “dərslərimi edim” və indi tam əminliklə deyə bilərəm ki, başladığın işə ciddi yanaşmağı mənə məhz anam öyrədib.
– Ananızın öyüdünü yadda saxlamısınız?
– Əlbəttə! Məhz o, uşaqlıqdan mənə aşılayırdı ki, həyatın çətin anlarında ruhdan düşmək olmaz. Öz ailəsinin üzvlərini nümunə göstərir, onların başlarına gələn faciələri necə də ləyaqətlə qarşıladıqlarını danışırdı. Onun atası Tağıbəy Səfəralıyev 1920-ci ildə repressiyaya məruz qalmışdı, Mərdəkan kəndindəki malikanəsini (məşhur “Yaşıl bağ”), bütün əmlakını əlindən almış, onu vətəndaşlıq hüququndan məhrum etmişdilər. Həyatın çətinliklərini yaşasa da, anam çalışırdı ki, övladları təvazökar, mehriban və ən əsası – güclü ruhlu olsunlar. Deyirdi ki, insanı sınaqlar bərkidir, kiçik şeylərə görə gileylənmək ayıbdır, insan başı üzərindəki günəşə və taleyin bəxş etdiyi hər günə sevinməyi bacarmalıdır…
– Bu tərbiyə sizə kömək edibmi?
– Həmişə! Anamın “prinsipləri” mənə iradə formalaşdırmağa, özümü düzgün kökləməyə kömək etdi – uşaqlıqdan ciddi musiqi ilə məşğul olan və müsabiqələrdə iştirak edən biri üçün bu keyfiyyətlər vacibdir.
– Amma bu yola bir oğlan uşağının özü şüurlu şəkildə gəlməsi lazım idi…
– Musiqini ciddi seçim kimi qəbul etməyim atamın Filarmoniyanın direktoru təyin olunmasından sonra baş verdi. O, məni ciddi musiqiyə cəlb etməyə başladı, peşəkar maraqlar dairəsinə daxil etdi. Mən Niyazinin rəhbərliyi ilə keçirilən simfonik orkestrin bir çox məşqlərində iştirak edirdim – bu, sizə deyim ki, böyük bir məktəb idi. Üstəlik, əmim – bəstəkar və dirijor Əfrasiyab Bədəlbəyli məni istedadıma ciddi yanaşmağa vadar edirdi, həyatda yerimi müəyyənləşdirməyə kömək edirdi. Elə mühitin özü insanı tərbiyələndirirdi, müəyyən bir şöhrətpərəstliyi oyadırdı… 20 yaşımda Praqada keçirilən Smetana adına müsabiqədə üçüncü mükafata və xüsusi mükafata layiq görüldüm, yarım ildən sonra isə Lissabonda keçirilən, 30 gün davam edən və dörd turdan ibarət olan ağır Vianna da Motta müsabiqəsində iştirak etdim..
– Və qalib gəldiniz!
– Bəli, rusiyalı pianoçu Viktoriya Postnikova ilə birinci yeri bölüşdük.
– Xatırlayıram, o vaxt respublikada necə sevinirdilər – bu, ölkənin dünya səhnəsinə çıxışı kimi qiymətləndirilirdi!
– Mənim üçün isə ən çox sevincli məqam Lissabonda Eysebio ilə ünsiyyət qurmağım oldu! Qələbə qələbədir – əlbəttə, çox sevinirdim, amma əsas nəticə bu oldu ki, bacarıram, deməli, daha çox işləməliyəm… Axı mənim peşəkar musiqiçi kimi həyatım və yaradıcılığım üçün lazım olan hər şeyim var idi.
– Bəs musiqiçiyə həyatda nə lazımdır – o da adi bir insandır, yoxsa?..
– Əgər siz mənim dünyama daxil olmağa çalışsanız, ən müxtəlif suallara da istər-istəməz musiqiçi kimi cavab verəcəyəm. Bu da təbiidir – mən bu dünyada böyümüşəm, özü də göründüyündən qat-qat geniş bir dünyada. Baxın: müəllimim Mayor Rafailoviç Brenner məni Sankt-Peterburqda Nikolayev fortepiano məktəbinin korifeyindən mənimsədiyi maraqlar dairəsinə daxil etdi. Moskva aspiranturasında Yakov Zak və Bella Davidoviç məni daim məşğul olduğum əsərlərin müəlliflərinin obrazlar aləminə yönəldirdilər. Təsəvvür edin ki, Lissabona gedərkən Parisdəki dayanacaq zamanı gələcək müsabiqənin münsiflər heyətinin üzvü və rəhbərim Yakov Zak məni yeddi saat Luvrda saxladı! Mən imdad diləyirdim, yorğunluqdan ayaq üstə güclə durduğumu deyirdim, o isə israr edirdi ki, Van Qoqun bu əsərinə dərindən baxmadan Ravelin musiqisini ifa etmək mümkün deyil, necə ki, Çexovu tanımadan Raxmaninovu da çalmaq olmaz və sairə, və sairə.
– Yəni müəllimləriniz sizə bütün dünyanı musiqiyə çevirməyə kömək etdilər?
– Və əksinə – musiqini bütün dünyaya!
– Siz çox məşq edirdiniz?
– Formada qalmaq üçün gündə 4-5 saat məşq edirdim, yeni material əzbərləyəndə isə hər şeyi unudurdum.
– Repertuarınız geniş idi?
– Təbii! 1973–1989-cu illərdə Moskva Simfonik Orkestrinin solisti kimi Veronika Dudarovanın rəhbərliyi altında daimi qastrollarda olurdum. Raxmaninov, Prokofyev, Sen-Sans, Gerşvin kimi bəstəkarların demək olar ki, bütün fortepiano əsərlərini ifa etmişəm, Azərbaycan bəstəkarlarının musiqisini təbliğ etmişəm…
– Bir sözlə, sizin karyeranız elə dövrlərdə də uğurla inkişaf edirdi ki, dissident əhval-ruhiyyə cəmiyyəti silkələyir və bir çox yaradıcı insanlar üçün yaşamaq çətinləşirdi…
– Mən uzun illər müəyyən bir istisna kimi qalırdım… Lakin indi, açılmış “hərəkət azadlığı” sayəsində bir çox insanın yaradıcılıq həyatının necə dəyişdiyini gördükcə, Azərbaycanın ən yaxşı ənənələr çərçivəsində dünya “standartlarına” yaxınlaşmasına görə şəxsi məsuliyyət hiss edirəm. Fikir verdinizmi, filarmoniya necə fəal işləyir, necə böyük ustadlar bizə gəlir, istedadlı gənclərimizin yüksək səviyyəli çıxışları sayəsində ölkəmiz haqqında xaricdə necə gözəl sözlər deyilir?
– Əziyyətlidir?
– Bu ənənələrin bünövrəsini qoyanlar üçün daha çətin idi…
– Siz yaxınlarınızı, doğmalarınızı da nəzərdə tutursunuz…
– Bəli, qohumluq baxımından mən çox bəxtiyaram…
Fəxri ailənin ağsaqqalları layiqli davamçılar yetişdirmişdilər. Fərhad Bədəlbəyliyinin ulu babaları Şuşa şəhərindən idilər. Nənəsi Rəğimə Qacar – Qacarlar nəslindən olan Bəhmən Mirzə Qacarın nəvəsi – ağıllı, savadlı və poeziyaya marağı olan bir qız idi. Uşaq vaxtlarında o, Xurşidbanu Natəvanın məclislərində iştirak edir, şeir parçalarını ahəngdar və bədii şəkildə oxuyurdu.
Bəs babası necə?.. Bədəlbəy Bədəlbəyli Qoridəki Zaqafqaziya Müəllimlər Seminariyasını bitirmişdi. Daha sonra Bakıya köçərək Sovetski küçəsi ətrafında “Müsəlman-Rus Məktəbi” adlı təhsil müəssisəsi yaratmışdı. Bu məktəb xalq arasında “Bədəlbəy məktəbi” kimi tanınırdı. O, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti hökumətinin fəaliyyətinə də cəlb olunmuş və ona təhsil məsələləri həvalə edilmişdi.
Bədəlbəy, dahi bəstəkar Üzeyir bəy Hacıbəylinin əmioğlu idi və gözəl səsə malik olduğuna görə Azərbaycanın ilk musiqili teatrının təşkili zamanı tanınmış qohumuna böyük kömək göstərmişdi. 1907–1908-ci illərdə “Leyli və Məcnun” operasında Məcnun rolunu ifa etmişdi. Teatrın əleyhdarları tərəfindən təqib edildiyinə görə Əbdürrəhim Fərəcov Leyli rolundan imtina etdikdə, Bədəlbəy doğma qardaşı Əhmədbəyi bu qadın rolunu ifa etməyə razı salmış və bununla da maestroya böyük dəstək olmuşdu.
O, yaxın çevrəsi ilə birlikdə teatr kollektivlərinin tamaşalarında çıxış etmiş, həmvətənlərini ədəbiyyat və ana dilini öyrənməyə təşviq edən, gənclərə ana dilində mədəni danışıq vərdişləri aşılamağı hədəfləyən “Nicat” cəmiyyətinin fəaliyyətində fəal iştirak etmişdi.
Altı uşaqdan böyüyü olan Əfrasiyab tar çalmağı öyrənəndə hələ altı yaşı tamam olmamışdı. Doqquz yaşında isə yenicə açılmış musiqi məktəbinə qəbul olunmuşdu – ümumtəhsil məktəbi ilə yanaşı skripka dərslərinə də qatılır, istedadı və Azərbaycan xalq melodiyaları və muğamları haqda biliyi ilə hər kəsi heyran edirdi.
O, ADU-nun Şərqşünaslıq fakültəsinin tələbəsi olarkən “Kommunist” qəzetində (Azərbaycan dilində) tərcüməçi kimi işləməyə başlamışdı; Azad dinləyici kimi Azərbaycan Teatr Məktəbini bitirən kimi Azərbaycan Dövlət Dram Teatrına… musiqi hissə müdiri vəzifəsinə (!) dəvət olunmuşdu. Burada hazırkı repertuara daxil olan əsas tamaşalara musiqi bəstələməyə başladı.
Afrasiyab Bədəlbəyli ilk dəfə dirijor pultu arxasına Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrının səhnəsində onun özünün bəstələdiyi “Od gəlini” operası səhnələşdirilərkən keçdi. Bu əsər o hələ 1928-ci ildə Cəfər Cabbarlının pyesi əsasında Azərbaycan Dram Teatrında səhnələşdirilən dram tamaşasına müşayiət musiqisi kimi yazılmışdı. Cəmi 23 yaşında olarkən hələ peşəkar orkestr rəhbərliyi bacarıqlarına tam yiyələnməmiş gənc bir insan kimi bu teatra dirijor vəzifəsinə qəbul edildi və ona Azərbaycan operalarının quruluşunu aparmaq tapşırıldı. Bu, yalnız musiqili teatr üçün kadr potensialının formalaşmasına yeni başlanmış bir dövrün göstəricisi deyil, həm də fitri istedada malik gənc musiqiçiyə göstərilən böyük etimad idi. Axı onun arxasında artıq 20 yaşında ikən böyük bilik və təcrübə yükü var idi ki, bu da ona belə məsuliyyətli bir vəzifəyə dəvət olunmağa imkan vermişdi.
Afrasiyab təmkinsiz bir zəhmətsevərliklə fərqlənirdi. Hələ orta məktəbdə oxuduğu illərdə və daha sonra Azərbaycan Dövlət Universitetinin Şərqşünaslıq fakültəsinin dilçilik şöbəsinə daxil olduqdan sonra, o, 1923-cü ildən etibarən yenicə yaradılmış Azərbaycan Teatr Məktəbində böyük müəllimlərin rəhbərliyi ilə dərs alırdı. Bu müəllimlər onda kitaba, Şərq dillərinə, ədəbiyyata və musiqiyə dərin sevgi oyatmışdılar.
Onun bəstələdiyi musiqi – melodikliyi və milli koloriti ilə fərqlənirdi – və bu musiqi “Od gəlini” (1927), “Sevil” (1928), “Almaz” (1929), “1905-ci ildə” (1931), “Yaşar” (1932), “Siyavuş” (1932), “Hacı Qara” (1933), “Fərhad və Şirin” (1941) tamaşalarını müşayiət edirdi.
Bəziləri üçün belə bir etimad və uğur onları öz gözündə ucalda bilərdi, amma Afrasiyab Bədəlbəyli… təhsil almağa getdi. Moskva, sonra isə Leninqrad – teatrlar, opera və baletlərlə dolu şəhərlər. Sənət korifeylərinin rəhbərliyi altında işləmək onun üçün əvəzsiz bir məktəb oldu.
Elə həmin dövrdə Afrasiyab Bədəlbəyli ailə qurdu. Onun həyat yoldaşı artıq tanınmaqda olan ilk azərbaycanlı balerina Qəmər Almaszadə idi. Qəmər xanım o zaman Leninqrad Xoreoqrafiya Məktəbində təhsilini davam etdirirdi. Onların vətənə – Bakıya qayıdışı artıq yetişmiş bir niyyətlə müşayiət olunurdu – “Qız qalası” əfsanəsi əsasında ilk azərbaycanlı klassik baleti yaratmaq. Artıq Bakıda dünya səviyyəli məşhur repertuarı mənimsəməkdə olan peşəkar balet truppası fəaliyyət göstərirdi. Afrasiyab Bədəlbəyli məqsəd qoymuşdu ki, yalnız xalq rəqs folklorunu klassik xoreoqrafiya təcrübəsi ilə birləşdirməsin – o, öz əsərini estetik cəhətdən bütöv bir tablo kimi görmək istəyirdi, harada ki, həyat həqiqəti və romantika üzvi şəkildə vəhdət təşkil edəcəkdi.
XX əsrin dramatik 30-cu illərində bu sənətkar elə bir əsər yaratdı ki, bu günədək yeni nəsil tamaşaçıların qəlbini həyəcanlandırmağa davam edir.
Bu arada qeyd edək ki, Üzeyir Hacıbəylinin nümunəsini əsas tutaraq Bədəlbəyli balet musiqisinin milli koloritini gücləndirmək üçün orkestrin tərkibinə tar, zurna, dəf kimi Azərbaycan xalq musiqi alətlərini daxil etmişdi. Tamaşa təkcə buna görə deyil, həm də baş rolu ifa edən Qəmər Almaszadənin çıxışı ilə tamaşaçılarda dərin təəssürat yaratdı. SSRİ Xalq Artisti fəxri adına layiq görülmüş bu balerina qeyri-adi aktyorluq bacarığı və təkrarsız cazibədarlığı ilə hər bir çıxışını əsl bayrama çevirirdi.
Bakı və xüsusilə də Moskva mətbuatı və mütəxəssisləri, baletin dəfələrlə nümayiş etdirildiyi bir məkanda, həmin dövrdə nadir sayılan elit janrda yaradılmış bu miqyaslı, qeyri-adi və yenilikçi əsərə böyük maraq göstərdilər. Onlar bu hadisəni milli mədəniyyətin inkişafında dönüş nöqtəsi sayılmağa layiq sənət hadisəsi kimi dəyərləndirirdilər.
Bu gün də mütəmadi olaraq Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrının səhnəsində nümayiş olunan “Qız qalası” baletinin növbəti tamaşası ilə bağlı afişaların asılması göstərir ki, 18 aprel 1940-cı ildə baş tutmuş premyeradan sonra, bir neçə redaktə ilə üzləşmiş bu əsər 69 ildən sonra belə yeni nəsil tamaşaçıların qəlbini həyəcanlandırmağa davam edir.
Bu musiqiçinin milli mədəniyyət qarşısındakı xidmətlərini qiymətləndirmək mümkünsüzdür, çünki o, uzun illər ərzində tamaşaçılara zərif və ovsunlayıcı musiqi bəxş edən orkestrin rəhbəri olmuşdu.
Teatrın orkestr çalğı yerində xüsusi işıqlandırılmış yerə – Dirijorun taxtına – o andan əvvəl yaranan xüsusi bir həyəcan, ruh yüksəkliyi duyğusunu unutmaq mümkün deyil.
Afrasiyab Bədəlbəyli öz Olimpinə qalxırdı – uca boylu, yaraşıqlı, müdrik sifətli bir insan, sifətini artıq gümüşü tellər bəzəməyə başlamışdı. O, elə bir sehrbaz təsiri bağışlayırdı ki, guya sadə insanlara bəlli olmayan bir sirri bilirmiş kimi, pult arxasına keçərək yenidən və yenidən bütün varlığı ilə musalara xidmət edirdi. O, əsl lider idi – partiturada hər bir musiqi alətinin hansı səslə çıxış edəcəyini dəqiq bilirdi. Bu səviyyəyə uzun məşqlər sayəsində çatmışdı, hər bir partiyanın, hər bir melodiyanın incəliklərinə qədər hakim idi.
Afrasiyab Bədəlbəyli dərin dərəcədə milli ruhlu sənətkar idi və “Qız qalası” baletindən sonra Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin inkişafı üçün böyük işlər görmüşdü. Onun bu işə olan marağı, yorulmaz fəaliyyəti heyranedicidir. Başqa biri üçün aktiv şəkildə fəaliyyət göstərən operanın dirijoru olmaq artıq yükün zirvəsi sayıla bilərdi, lakin o, bir çox tamaşalarda iştirak edir, partituraları tez-tez əzbər bilirdi (!) və teatrda zəngin opera və balet repertuarını qoruyub saxlayırdı. Onun səyi ilə tamaşaçılar müntəzəm olaraq Üzeyir Hacıbəyli və Müslüm Maqomayevdən tutmuş Çaykovski, Napravnik, Rimskİ-Korsakov, Qlazunov, Borodin, Qlier və Asafyev, eləcə də Verdi, Rossini, Puççini, Bize, Leonkavallo, Adan, Minkus və Drigoya qədər klassiklərin əsərləri ilə tanış olurdu.…
Teatrda daim yeni səhnə əsərləri üzərində iş aparılırdı. Bəzən o, musiqi vasitəsilə aktual hadisələrə cavab verir, bəzən isə diqqətəlayiq tarixi mövzuları yaddaşlarda canlandırır, lakin hər zaman yeni simfonik əsərlər təqdim edir – əksər hallarda isə öz librettonu yazdığı operalarla çıxış edirdi. Birpərdəli “Xalq qəzəbi” opera-plakatı, XII əsrin böyük mütəfəkkiri və şairi Nizami Gəncəvinin 800 illiyinə həsr olunmuş “Nizami” operası, eləcə də 1971-ci ildə səhnəyə qoyulmuş, Böyük Vətən Müharibəsinə həsr olunmuş genişmiqyaslı “İva ağlamayacaq” operası bunun bariz nümunələridir. Bu sonuncu tamaşada A. Bədəlbəyli tamaşaçılar qarşısında eyni anda dörd rolda çıxış etmişdi – musiqi və libretto müəllifi, rejissor və dirijor kimi. Bütün bunlar onu göstərirdi ki, istisna dərəcədə erudit bir şəxs olan Afrasiyab Bədəlbəyli sevdiyi işlə yorulmadan məşğul olurdu və bildiklərini ətrafı ilə bölüşmək üçün qarşısıalınmaz bir ehtiyac duyurdu.
O, Azərbaycan milli rəqsinin xüsusiyyətlərini dərindən öyrənmiş və xalqın çox sevdiyi bu sənət növü ilə musiqi arasındakı əlaqələrə dair elmi tədqiqat əsəri yazmış, bu barədə nəticələrini xüsusi bir broşurada nəşr etdirmişdi. Tədqiqat işi ilə məşğul olurdu və onun nəticələrini geniş auditoriyaya çatdırırdı. Məmnuniyyətlə publisistika ilə də məşğul olur, mətbuatda çıxış edir, televiziyada yüksək peşəkarlıq səviyyəsində möhtəşəm maarifləndirici veriliş aparırdı.
Bütün bunlarla yanaşı, o, həm də ailəsinin taleyi ilə səmimi şəkildə maraqlanan, səmimi, mehriban və cazibədar bir insan olaraq qalırdı.
2009-cu ilin fevral ayında, məhz görkəmli azərbaycanlı rejissor Şəmsi Bədbəylinin doğum günü günü, dünyanın ilk Özəl Miniatür Kitab Muzeyinin sahibi Zərifə Salahova Azərbaycan mədəniyyət və incəsənət xadimlərini Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi, “Kitab” Cəmiyyəti və “İndigo” nəşriyyat kompleksi tərəfindən miniatür formatda nəşr olunmuş Nailə Rəhimbəylinin “Şəmsi Bədbəylinin sənətdə ömür yolu” adlı kitabının təqdimatına dəvət etdi.
Bu hadisə görkəmli şəxsiyyətin – tanınmış rejissor və ictimai xadim, Bədbəylilər nəslinin nümayəndəsinin yaradıcılığına valeh olanların bir daha görüşməsi, onun ölkə və xalq üçün gördüyü misilsiz işləri xatırlaması üçün gözəl bir fürsət oldu.
Azərbaycan Konservatoriyasının məzunu olan və bəstəkarlığı Üzeyir Hacıbəylidən öyrənən Şəmsi müəllim eyni zamanda rejissor peşəsini də mənimsəmişdi. O, Azərbaycan teatrının, o cümlədən musiqili teatrının formalaşması və inkişafı prosesində fəal iştirak etmişdir.
O, müxtəlif illərdə Filarmoniyaya rəhbərlik etmiş, uzun müddət Musiqili Komediya Teatrında çalışmış, tamaşalar qurmuş, filmlərdə çəkilmiş, Teatr Xadimləri İttifaqına rəhbərlik etmişdi. Hara gedirdisə, orada səhnə sənətini dünya sivilizasiyasının dəyərlərinə yaxınlaşdıran islahatların başlanğıcında dayanan, teatr və kino kimi sənət növləri vasitəsilə bölgələrdə yaşayan soydaşlarımızı mədəniyyətə yaxınlaşdırmaq üçün canla-başla çalışan bir insan kimi dərin iz buraxırdı.
“Dostluq” teatrına rəhbərlik etdiyi dövrdə, Şəmsi Bədbəylinin təşəbbüsü ilə Azərbaycan teatrlarının SSRİ-nin digər bölgələrinə qastrolları təşkil olunmuş, eyni zamanda ən yaxşı kollektivlər Bakıya dəvət edilmişdi – bu da cəmiyyətin həyatında önəmli bir mərhələ olmuşdur.
Təqdimat mərasimində ənənəyə uyğun olaraq, yeni kitabın qəhrəmanı haqqında onun yaradıcılığına və şəxsiyyətinə yaxından bələd olan ziyalılar xoş və maraqlı fikirlər səsləndirdilər. Onlar, vəzifə və şərəf hissi ilə yaşayan, yüksək mənəvi dəyərlərə sahib, əsl mənəvi aristokrat olan bu şəxsiyyətin ətrafdakılara necə dərin təsir göstərdiyini xüsusi vurğuladılar.
Belə bir görüş bir daha sübut etdi ki, əsl ziyalının cazibəsi bu insanın onunla çiyin-çiyinə çalışan tanınmış musiqiçilərin, ictimai xadimlərin və o cümlədən keçmiş ittifaq respublikalarında yaşayan dostlarının yaddaşında dərin və səmimi iz buraxmasına səbəb olmuşdur.
Təqdimat mərasimində iştirak edən rejissorun oğlu Fərhad Bədbəylı layihənin müəlliflərinə və muzeyə toplaşanlara təşəkkürünü bildirdi, lakin atasının xidmətləri barədə danışmadı. Zarafatla dedi ki, bir neçə il əvvəl Bəstəkarlar Akademiyasının dosenti, sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru Nailə Rəhimbəylinin monoqrafiyası nəşr olunduqdan sonra, indi də onun miniatür variantı vitrinlərdən birində yer alıb və bu, yeni oxucuların Şəmsi Bədbəylinin milli mədəniyyətə verdiyi töhfəni dəyərləndirməsinə imkan yaradacaq.
Mən Fərhadı atasına həsr olunmuş miniatür kitabın çap olunması münasibətilə təbrik edərkən təəssüflə qeyd etdim ki, Afrasiyab Bədbəylinin həyat və yaradıcılığına həsr olunmuş bir kitab yoxdur.
— Elə də deyil! – deyə gənclik ehtirası ilə mənə etiraz etdi Fərhad. – Elə bir kitab var və onu sənə tanış olan mənim əmioğlum yazıb.
Bu çox xoş xəbər idi və məni o nəcib nəsildən olan digər bir nümayəndə – Bakı Musiqi Akademiyasının müəllimi, sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru İbrahim Quliyev (Afrasiyab, Şəmsi və digər qardaşların bacısı Mastura xanımın oğlu) ilə bir vaxtlar etdiyim söhbəti xatırlamağa vadar etdi. Və onun həmin söhbətini burada qeyd etmək istədim.
– Dayım yalnız zahirən ciddi və az danışan bir insan təsiri bağışlayırdı, – deyirdi mənə İbrahim. – Bir qədər dəqiqliyə meyilli, səliqəli, toplanmış bir insan idi, lakin yaxınlarını heç vaxt unutmurdu və onun xoş təsirini bizlərin hər biri hiss etmişik. Mən isə xüsusilə ona minnətdaram ki, hətta anamdan gizli olaraq Bülbül adına onillik musiqi məktəbinin direktorundan mənim Azərbaycan sektoruna keçirilməyimi xahiş etmişdi. Düşünürəm ki, onunla ünsiyyət mənim əmioğlum, dayım Şəmsinin oğlu Fərhada da böyük təsir göstərmişdi. Ətraf mühit, oxunan kitablar, musiqi və yaradıcılıq haqqında söhbətlər – bütün bunlar bizə uşaqlıqdan çox şey qazandırmışdı…
Çox işləməyə öyrəşmiş dayım Afrasiyab istirahət zamanı özünü bir qədər narahat hiss edirdi. O, 69 yaşında vəfat etdi – çox güman ki, bu, yaradıcılıq duyğularının və qayğıkeş qəlbinin onu içdən-içə yandırması ilə bağlı idi. Onun zahiri ciddiliyinin arxasında hər kəs bu mərhəməti görə bilmirdi.
Lakin müdrik baxışlarının arxasında – yox, gizlənmirdi və gizlədilmirdi, sadəcə olaraq orada dayanıqlılıq və istedadlı zəhmətkeşin, əsl vətənpərvərin etibarlılığı yaşayırdı.
Bakı Musiqi Akademiyasının rektorunun iş masasının üzərində sadə çərçivələrdə onun ən çox sevdiyi insanların – anasının, atasının, dayısının şəkilləri dayanır. Bu dəb üçün deyil – Fərhad Bədbəylı üçün onların həmişə yanında, həm gözlərinin önündə, həm də ruhunda olmaları vacibdir. O belə bir insandır – bu gün, təəssüf ki, həyatımızdan yaxşılıq, münasibətlərdə istilik, mənəvi dəyərlərə can atmaq hissi çəkilib getdiyi bir vaxtda belə, özünün yaydığı xoş aurası ilə yaşamağa davam edən bir insan.
Və mən soruşdum:
– Siz sentimental insansınız?
– Bəs, mən necə adlandırım ki, Mozartın Zalsburqdakı ev-muzeyində skripkasını gizlicə öpdüm, ya da Böyük Betxoven və Brahmsın məzarlarının yanında çəməndə ağladım? Mən taleyə minnətdaram ki, həmin ölkələrin mədəniyyəti ilə tanış olmaq imkanı əldə etdim, onların mənəvi sərvətləri ağlı zənginləndirir, ürəyi qidalandırır. Təsəvvür edin, mənə Bonn şəhərində Betxoven muzeyində onun 27-ci sonatasını piano ilə ifa etməyə icazə verdilər, İtaliyanın Vençenso şəhərində «Verdi haqqında hər şey» sərgisində bir neçə saat keçirdim; orada böyük ustanın barmaqları toxunduğu klavsen və notlar, proqramlar, kostyumlar və daha çox şey böyük sevgi ilə toplanmışdı.
– Belə reaksiya, bu həqiqətə qarşı belə ehtiram valideynlərdən gəlir?
– Şübhəsiz… Düşünürəm ki, mənim kommunikasiya bacarığım, ünsiyyətcilliyim onlardan gəlir… Bəli, yaxşı olan hər şey onlardan!
Müsahibəni apardı: Qalina Mikeladze.
Arxiv: Fortuna 2009
