Fortunanın qonağı

Fuad Poladov — Böyük Hərflərlə Aktyor.

“Azərbaycanfilm” kinostudiyasında Ayaz Salaevin “Piramida TV” bədii filminin çəkilişləri başa çatmaq üzrədir. Filmdə əsas rolu Azərbaycanın xalq artisti Fuad Poladov ifa edir.

Bu filmdə onun rolu ali komissarın müşaviri, TV kanalının nəzarətçisidir. Film süni müstəqil hesab edilən bir televiziya kanalında baş verən hadisələrdən bəhs edir ki, orada qanunsuzluq hökm sürür. Təbii ki, bu TV kanalının nəzarətçisi və rəsmisi ilə də fantasmagoriya həddində hadisələr baş verir. Fuad Poladov hesab edir ki, bu rol aktyor üçün rəngarənglik və ironiya baxımından çox məhsuldardır. Ümumiyyətlə, filmin rejissoru Ayaz Salaev, düşüncələrdə gözlənilməz dönüşləri olan insan kimi, bu obrazın improvizasiyası üçün geniş imkanlar yaradır.

-İmprovizasiyadan söz düşmüşkən… Sizə improvizasiya bacarığınızı hansı tamaşalarda reallaşdırmaq nəsib olub?

-Bütün tamaşalarda. Mən bunu sevirəm. İmprovizasiya aktyora azadlıq hissi verir. Amma, əlbəttə ki, improvizasiya zərif olmalı, tamaşanın çərçivəsindən çıxmamalıdır. Məsələn, son vaxtlar oynadığım tamaşalardan biri – Amerika dramaturqu Riçard Baerin pyesi əsasında Rus Dram Teatrında səhnələşdirilən “Qarışıq hisslər”də biz Lyudmila Duxovnaya ilə artıq ömrünün ahıl çağlarını yaşayan, lakin sevgidən uzaq olmayan insanları oynayırıq. Onların hissləri qarışıqdır. Ola bilsin ki, bu, onların bir-birini çoxdan tanımasından irəli gəlir: o, onun mərhum ərini tanıyırdı, bu isə onun mərhum arvadını. Təkcə tanımırdılar, ailəvi dostluq da etmişdilər. İndi isə onların hissləri yeni bir mərhələyə qədəm qoyur – burada həm ümumi xatirələr, həm yeni münasibətlər, həm də müxtəlif hisslərin rəngarəng çalarları var. Elə bu qarışıq hisslərdir ki, tragikomik situasiyaların inanılmaz kombinasiyalarını yaradır. Bu tamaşada böyük həvəslə iştirak etdim. Burada mənim üçün improvizasiya üçün geniş imkanlar vardı. Mövsümün sonuncu tamaşası – “Zəfər” studiyasında Teatr Xadimləri İttifaqı nəzdində səhnələşdirilən Şekspirin “Afinalı Timon” pyesinə də bir qədər improvizasiya ilə yanaşmaq mümkün oldu. Bu pyes keçmiş sovet məkanında demək olar ki, heç vaxt səhnələşdirilməyib, onun tamaşaya qoyulması çətin hesab olunur. Bir zamanlar bu əsəri məşhur ingilis rejissoru Piter Bruk səhnəyə qoymuşdu. Əsər Afinadan olan çox varlı bir adamdan bəhs edir. O, qəfil yoxsullaşır. Zəngin olduğu müddətdə onun ətrafında dostlar, qohumlar dolu idi. Amma kasıblaşdığı an hamı onu tərk edir. O da meşədə yaşamağa yollanır. Taleyin üzü ona yenidən gülür: bir xəzinə tapır. Köhnə “dostlar” bunu eşidib yenidən peyda olurlar. Amma Timonun onlara artıq ehtiyacı yoxdur… O, meşədə, vəhşi heyvanlar arasında yaşamağa üstünlük verir. Hər biri haqqında öz fikrini söyləyir – bu sözlər bu gün də bir çox insanlar üçün çox aktualdır və aktyora improvizasiya üçün zəngin material verir.

-Sizcə, aktyorun missiyası nədən ibarətdir?

-Mənim fikrimcə, aktyorun peşəsi elmi, hətta deyərdim ki, həkimlik peşəsidir. Bu sənət insan xarakterlərini, fəzilət və eyibləri araşdırır, nəyin yaxşı, nəyin pis olduğunu göstərir, mənəvi pozuntulardan ruhu sağaldır. Mən teatrın canlı sənətini sevirəm. Tamaşaçının nəfəsini hiss etdikdə bu sənə həyəcan bəxş edir. Aktyor tamaşaçının qarşısında açıqdır. Aktyorun missiyası insanşünaslıqdır. İnsan isə tükənməzdir. Və buna görə də aktyor daim axtarışdadır. Mən peşəmi sevirəm, səhnədə müxtəlif əsərlərin qəhrəmanlarını oynamağı, onların xarakterlərini araşdırmağı xoşlayıram. Bu baxımdan mənim üçün müsbət və ya mənfi rol anlayışı yoxdur. İnsan – onun fəzilət və eyibləri ilə bütövdür. İnsan – sonadək anlaşıla bilməyən bir varlıqdır. İnsan haqqında müxtəlif fikirlər mövcuddur. Pessimistlər Hitlerin məşhur fikrini xatırladırlar: “İnsanları tanıdıqca, itləri daha çox sevirəm”… Amma mən Maksim Qorkinin fikrinin tərəfdarıyam: “İnsan – bu, qürurverici səslənir…”. Bir sözlə, mənim fikrimcə, aktyorun missiyası həm özünü, həm də başqalarını tanımaqdan ibarətdir.

-Amma dini şəxslər bunun əksini düşünürlər. Onlar aktyorluq sənətini günah sayırlar, çünki bu sənət həyatı təqlid edir… Tarixdə elə dövrlər də olub ki, aktyorları, bağışlayın, ümumi qəbiristanlıqda dəfn etməyiblər. Üstəlik, dini şəxslər insan yaratmağın yalnız Allaha məxsus olduğuna inanırlar…

– Dini şəxslərin teatrı günah sənəti saymaları fikrinə gəlincə, bu, arxaik bir yanaşmadır. Həm din, həm də teatr insan ruhunun qorunması barədə düşünür, bu da onları birləşdirir. Sadəcə metodları fərqlidir, amma məqsədləri eynidir – işığı, xeyiri, gözəlliyi yaymaq.

– Yaxınlarda Türkiyə televiziyasının birinci kanalında sizin baş rolda iştirak etdiyiniz “Dədə Qorqud” teleserialı nümayiş olunurdu. Bu obraz sizə yaxındırmı?

– Türkiyəli kinorejissorların türklərin atası obrazına öz baxışları var… Bu yalnız əbədi həqiqətləri söyləyən bir ağsaqqal deyil, bu, hərəkət adamıdır. Lazım gələndə, türklərin torpağı təhlükədə olanda, o, sazı bir kənara qoyub, qılıncı əlinə alır. Film 12 döyüşdən ibarətdir. Ümumiyyətlə, bu gün Dədə Qorqud mövzusu türkdilli xalqlar, xüsusilə Azərbaycan üçün çox aktualdır. Türkiyəli rejissor məni Ramiz Həsənoğlunun “Hökmdarların məhkəməsi” adlı televiziya filmində Əmir Teymur rolunda görmüş və Dədə Qorqud obrazı üçün məni dəvət etmişdi. Türkiyə filmində Dədə Qorqud heç də yaşlı, ağsaqqal bir müdrik deyil, bu, kamil yaşlarında olan bir insandır – dostuna qarşı ədalətli və mehriban, düşməninə qarşı döyüşkən, bizim dövrümüzə yaxın qəhrəmandır. Məncə, bu çox maraqlı bir obrazdır, lakin mənə bir qədər uzaqdır. Xaraktercə mən daha çox müasir insanları oynamağı üstün tuturam. Ona görə də mənə Dədə Qorqudu oynamaq təklif olunanda tərəddüd etdim – görəsən, qədim bir ağsaqqala çevrilə biləcəyəmmi? Mənə izah etdilər ki, bu dəfə Dədə Qorqud klassik obraz deyil, həm sözə, həm də qılınca sahib olan bir insan kimi təsvir olunur, və mən razılaşdım. Dilimiz də yaxın olduğundan çəkiliş meydançasında heç bir anlaşılmazlıq olmadı. Ümumiyyətlə, mənə elə gəlir ki, biz bir millətik. Sadəcə inkişaf yollarımız fərqli olub – türklər Qara dəniz sahilində, biz isə Xəzər sahilində məskunlaşmışıq. Hər şey onu göstərir ki, ruhumuz eynidir. Dədə Qorqud da bizim ümumi atamızdır və sınaq günlərində ortaya çıxır. O, bilən, anlayan və hərəkət edən bir insandır. Mənim fikrimcə, dramaturji material, hətta tarixi mövzulu olsa belə, müasirliyə yönəlməlidir. İnsanlar öz həyatları, acıları, sevincləri, mənəvi problemləri ilə bağlı cavablar eşitmək istəyirlər. Aktyorların səhnədə yaratdığı həyat modeli tanış olmalı və ən əsası, maraqlı olmalıdır. Əgər tamaşaçı teatra və ya kinoya gəlib darıxdırıcı bir material görürsə, onda nə qədər yaxşı olsa da, mənəvi ideyalara laqeyd qalacaq. Səhnə və ekran üçün nəzərdə tutulmuş material baxımlı olmalıdır. Bu baxımlılıq “Dədə Qorqud” filmində də var. Film yeni ideyalar, yeni estetika təbliğ edir. Türkiyəli kino xadimləri filmin həm uşaqlar, həm də böyüklər üçün maraqlı olmasının tərəfdarıdır. Qeyd edim ki, bu filmdə geniş şəkildə kompüter qrafikasından da istifadə olunub.

– Siz Rus Dram Teatrında uzun müddətdir işləyirsiniz. Teatrın keçmişi və bu günü haqqında nə deyə bilərsiniz?

– Mən o aktyorlardan deyiləm ki, keçmiş teatr dövrlərini idealizə etsin, yenisini isə pisləsin. Mən Rus Dram Teatrına 20 il əvvəl, hər şeyin dağılmağa başladığı bir dövrdə gəldim. Həmin vaxt teatrın əsas potensial tamaşaçıları Bakını tərk etməyə başlamışdılar. Və o zaman teatr gəncləri cəlb etməyin yolları barədə düşünməyə başladı. Bu işdə şou üslubunda hazırlanan bir sıra tamaşalar kömək etdi. Amma bu, teatrın dünya və milli klassikadan imtina etməsi demək deyildi. Məsələn, yaxınlarda bizdə Səməd Vurğunun əsəri əsasında bir premyera oldu. Rus Dram Teatrının repertuarında Şekspir də var, Molyer də, eləcə də Rüstəm və Maqsud İbrahimbəyovlar, Elçin və başqaları da var. Mən optimistəm, düşünürəm ki, bir gün antrepriza üçün də zaman yetişəcək. Son 20 ildə teatrda tamaşaçı dost olub. Onun qarşısında bütün dünya açıqdır. Peyk televiziya vasitəsilə, internet vasitəsilə o, dünya teatrlarının saytlarına daxil ola, onların tamaşalarına, eləcə də dünya kino sənətinin dahilərinin ən yaxşı ekran əsərlərinə baxa bilər. Bu səbəbdən, bu gün tamaşaçının qəlbini qazanmaq daha çətindir. Müasir tamaşaçının zövqü dəyişib. Ona görə də onlara uyğunlaşmaq üçün daim nəbzi tutmaq, repertuarı zənginləşdirmək, sənətkarlığını artırmaq lazımdır. Klassikanı da artıq tamamilə fərqli şəkildə oynamaq lazımdır, yoxsa gənc tamaşaçı onu qəbul etməyəcək.

Müasir aktyor oyunu ondan emosional məlumatı ildırım sürətilə ötürməyi tələb edir. Mənim teatrda müəllimim Tofiq Kazımov olub. O da hesab edirdi ki, aktyor zamanı hiss etməyi bacarmalıdır. Tofiq Kazımov praktik insan kimi mənim həyatımda nəhəng rol oynayıb. O, nitq ustası olmasa da, teatrı sevdirməyi öz nümunəsi ilə bacarırdı. Təkcə mən yox, səhnədəki bir çox tərəfdaşlarım da ilk addımlarını teatrda onun xeyir-duası ilə atıblar. O, istedadı tanımaq bacarığına malik idi. Mənim üçün indi səhnə təcrübəmi gənclərə ötürmək vaxtıdır. Artıq beş ildir ki, Bakı Musiqi Akademiyasında aktyor sənəti dərsi deyirəm. Hesab edirəm ki, bu səhnə davranışı dərsləri gənc ifaçılar üçün faydalı ola bilər.

– Sizcə teatr tamaşaçıya, yoxsa sənətə yönəlməlidir?

– Sənətə və… tamaşaçıya. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində tamaşa da bir məhsuldur. Əgər o, müasir tələblərə cavab verməsə, tamaşaçı onu sadəcə “almayacaq”. Şükürlər olsun ki, bizdə tamaşaçı ilə hər şey qaydasındadır – zal daim doludur. Üstəlik, tamaşalara çoxlu gənclər gəlir. Mən sevinirəm ki, teatrda “yaşayıram” və insanın mənəvi başlanğıcına xidmət edirəm. Bəs mənəviyyat nədir? Bu, insanın sülh və sevgi içində yaşamalı olduğunu anlamaqdır. Filmlər və tamaşalar insan ruhunun inkişafına xidmət etməli, yoxsa onun mənəviyyatını pozmamalıdır.

– Başqa sözlə desək, teatrı mənəvi təbliğat aləti kimi dəyərləndirmək olar?

– Tam da belə deyil. Tərbiyəni valideynlər və məktəb verir, teatr isə inkişaf etdirir. Teatra gəlirsiniz ki, zövq alasınız. Amma siz zövq almaqla yanaşı nəyisə dərk edirsinizsə, nəyəsə ruhən qovuşursunuzsa, bax, bu, o katarsis anıdır – təmizlənmə.

– Əgər sizə həyatın dörd dəyəri – ədalət, xoşbəxtlik, ağıl və razılıq – içindən birini seçmək təklif olunsa, hansını seçərdiniz?

– Ədaləti. Düşünürəm ki, bu gün cəmiyyət digər dəyərlərdən daha çox məhz ədalətə ehtiyac duyur. Təmizlənmə prosesində… Xoşbəxtliyin reseptini də məhz bunda görürəm. Ümumiyyətlə, insan ədalətli olanda həyatın digər nemətləri – istər mənəvi, istərsə də maddi – bu zəncirə düzülür.

– Və sonuncu sual – həyatınızda bəxt sizə “rol oynamışdırmı”? Onun təbəssümü barədə nə deyə bilərsiniz?

– Elə olub ki, bu taleyüklü xanım mənə də gülümsəyib… Vaxtilə Mədəniyyət İnstitutundan xaric edilmişdim. Cavan idik, qanımız coşqun idi, hansısa səbəbdən dava düşdü. Mən institutu tərk etməli oldum və Pionerlər Parkında metodist vəzifəsinə düzəldim. Və birdən Azərbaycan Dram Teatrından – Tofiq Kazımov zəng edib məni teatra işə dəvət etdi… Bəxtim gətirdi… O, kimə gülümsədiyini bilirdi… Mən Roma prinsipinə inanıram – insan taleyini özü qurur.

Söhbəti aparan: Karakmazlı
Arxiv “Fortuna” 2009