Bakı – Əlahəzrət Bulvar
Böyük şəhərin və ya kiçik kəndin sakinlərinin axşam çağı, gündəlik qayğılardan azad olduqdan sonra “baş” küçəyə, vağzal perronuna və ya hansısa bir skvera çıxması ənənəsində nəsə kövrək bir məna var. Bəzən müəyyən bir istehza ilə deyirlər ki, insanlar başqalarına baxmağa və özlərini göstərməyə çıxırlar. Amma əslində onlar bununla hər zaman içlərində olan bir ehtiyacı – özlərini bütöv dünyanın bir hissəsi kimi hiss etməyi – təmin edirlər…
Bu baxımdan, bakılılar xüsusilə bəxtəvərdirlər: çünki belə bir ünsiyyət üçün onların ixtiyarında Əlahəzrət Bulvar var.
Bulvar – dünyanın ən zərif sahilyanı magistrallarına layiqli rəqibdir, inkişaf etmiş infrastrukturu və estetik aurası ilə seçilir. Bizdəki bulvar isə rəsmi olaraq Dənizkənarı Park adlanır və milli park statusuna malikdir, özü də ən zərif şəkildə abadlaşdırılır. Son illər ərzində Bakı mərkəzindəki bütün skver və parklar əsaslı rekonstruksiya və kapital təmir nəticəsində tamamilə dəyişib.
Əvvəllər Bakı Şəhər İcra Hakimiyyətinin tabeliyində olan Dənizkənarı parkın fəaliyyəti indi Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabineti yanında yaradılmış İdarə tərəfindən həyata keçirilir. Bu isə şəhər sakinlərinə göstərilən qayğının və rəhbərliyin bu obyektə yüksək diqqətinin göstəricisidir.
Uzunluğu təxminən 4 kilometr olan yaşıl bulvar magistralı şəhər sakinləri tərəfindən o qədər çox sevilir ki, onu bir günlüyə belə bağlamaq, səhər tezdən burada sağlamlıq üçün qaçış edən, müalicəvi gəzintiyə çıxan, uşaqlar üçün tədbirlər təşkil edən, dəniz havasında qəzet oxuyan və ya ev heyvanlarını gəzdirən minlərlə park müştərisini adi rejimindən məhrum etmək deməkdir. Hazırda aparılan misilsiz və genişmiqyaslı yenidənqurma işlərinin təşkilatçıları bulvarın xüsusi ritm və rejimlə yaşayan hər bir sakinin maraqlarını nəzərə alıblar.
Bu günlərdə buraya axışan bakılıların selinə baxanda sevinməmək olmur: bir əsrdir fəaliyyət göstərən bulvarımız zamanla ayaqlaşmaqdadır. O, dəfələrlə dəyişən iqlim şəraiti və istirahət keyfiyyəti ilə bağlı anlayışlara uyğun şəkildə yenidən qurulub. Bulvar həm şəhər sakinlərinin sevimli istirahət məkanı, həm də Azərbaycan paytaxtının bəzəyi olaraq qalmaqdadır. Və bu gün…
İdarənin əməkdaşlarının sözlərinə görə, ziyarətçilərə açıq olan parkda yenidənqurma işlərinə ilk növbədə yaşıllaşdırma ilə başlanılıb. Dünyanın qabaqcıl paytaxt şəhərlərinin təcrübəsinə uyğun olaraq, bu işlərə yüksək səviyyəli mütəxəssislər – sadəcə aqronomlar və Abşeron bitkilərinin əkilmə vaxtını, xüsusiyyətlərini bilən ustalar deyil, həm də dizaynerlər, rəssamlar, böyük zövq və təcrübəyə malik, bağ-park estetikasının incəliklərinə yiyələnmiş insanlar cəlb olunublar.
Onlar memar rolunda çıxış edərək, demək olar ki, vahid planlaşdırma həlli hazırlayıblar ki, parkın yaşıllıq libası bütöv, kompleks ansambl kimi qəbul edilsin və hər bir ərazi özünəməxsus “üzə” malik olsun.
Sadə otlaqların yerində artıq bir növ xalçalar və hətta öz təsvirləri olan bədii panellər yaradılıb, burada açılan imkanlar nəzərə alınaraq naxışlar və motivlər demək olar ki, “toxunub”, bitkinin rəng seçimi isə təsviri kompozisiyanın elementinə çevrilərək müəyyən mənanı ifadə edir.
Dünyanın müxtəlif guşələrindən — xüsusən İtaliya, Yunanıstan, Türkiyə və İrandan — Bakı şəhərinin Dənizkənarı parkına ekzotik flora nümunələri gətirilir: bahalı ağac və kol bitkilərindən tutmuş qeyri-adi çiçəklərə qədər, bu isə bulvarın estetik baxımdan məntiqli və funksional şəkildə bəzədilməsinə imkan yaradır.
Bulvarda artıq bizim yerlərdə nadir görülən dekorativ iynəyarpaqlı ağaclar peyda olub, spirala bənzər şəkildə böyüyənlər, limon qoxulu iynəyarpaqlı ağaclar və digər “əcnəbi” nadir bitkilər – bu cür qeyri-adi nümunələri ictimaiyyətə təqdim etmək peşəkar dizaynerlər üçün böyük şərəf sayılır.
Məhz buna görə də bu nadir bitkilər parkın təşkilatçılarının həmvətənlərinə zövq və qürur hissi yaşatmaq, onların şəhərləri ilə fəxr etmələrini təmin etmək, həyatlarını daha komfortlu etmək məqsədi güddüklərinin bir sübutuna çevrilib.
Dənizkənarı parkın infrastrukturu — böyük bir təsərrüfatdır və onun hansısa bir tərkib hissəsini əsas adlandırmaq çətindir. Ticarət obyektlərinin burada zəruri olması danılmazdır. Məhz buna görə də onlar da yenidənqurma zamanı xüsusi diqqət mərkəzində olub. Memarlıq planı çərçivəsində sahibkarlar və minlərlə ziyarətçi üçün bütün şəraitə malik vahid üslubda ticarət obyektləri qurulur.
Yeri gəlmişkən, tamamilə tanınmaz hala gəlmiş keçmiş “Mirvari” restoranı da (hazırda “İnci”) yenidənqurma nəticəsində tamamilə dəyişib — yalnız xarici konturları saxlanılıb, interyer və xidmət mədəniyyəti isə ən yüksək dünya standartlarına cavab verəcək. Bulvar əməkdaşlarının xüsusi diqqət ayırdığı məsələlərdən biri isə gigiyena — təmizlik məsələsidir. Hazırda gözəl oturacaqlar, estetik görünüşlü zibil qabları və digər səliqə-sahman üçün lazım olan avadanlıqlarla təchiz olunmuş bulvarda sutka ərzində fasiləsiz olaraq təmizlik işləri aparılır, oturacaqlar və zibil qabları mütəmadi olaraq sabun və xüsusi tozlarla yuyulur. Yaşıllıqların suvarılması da yenidən təşkil edilib — onları xüsusi duzsuzlaşdırıcı sistemlə təchiz olunmuş suvarma sistemi “qidalandıracaq”.
“Şeytan çarxı” (ferris wheel) diqqətlə təmir olunub, İtaliya və Almaniyadan gətirilmiş bir çox yeni attraksionlar da quraşdırılıb — onlar həm yüksək etibarlılığı təmin edir, həm də olduqca gözəl və rahat görünürlər.
Dənizkənarı Milli Parkın ərazisində aparılan əsaslı yenidənqurma nəticəsində baş verən gözəl dəyişiklikləri böyük coşqu ilə sadalayarkən, burada təhlükəsizlik xidmətinin yaradılmasını, xüsusi avtomobillərin — zibil maşınları və ticarət obyektlərinə mal daşıyan nəqliyyat vasitələrinin — girişinin dəqiq tənzimlənməsini, hətta it gəzdirənlər üçün konkret qaydaların müəyyənləşdirilməsini də qeyd etməyə dəyər.
Artıq “Muğam” Teatrının binası hazırdır, “Park Bulvar” biznes mərkəzinin tikintisi isə başa çatmaq üzrədir.
Azərbaycanın Beynəlxalq Muğam Mərkəzi
Həmçinin Dənizkənarı parkda unikal Xalça Muzeyi üçün yeni bir bina da inşa ediləcək. Muzeyin əməkdaşları zəngin kolleksiya toplamışlar və bu kolleksiya ilə dünyanın bir çox ölkəsindən olan nümayəndələr tanış olmaq imkanı əldə edəcəklər…
Bir əsr ərzində — baxmayaraq ki, bulvarın tarixi sənədlərdə 1909-cu ildən etibarən qeyd olunsa da, əslində bu tarixdən xeyli əvvəl başlayıb — o, dəfələrlə dövrün şəraitinə və imkanlarına uyğun olaraq dəyişmişdir. Geriyə baxdıqda, tarix səhifələrini vərəqləmək və bizi nostalji hisslərinə qərq edən çoxsaylı məqamları xatırlamaq istəyirsən…
Qonşuları ilə ünsiyyətə alışmış bakılılar görüşmək üçün özləri oazislər yaradırdılar — evlərinin qarşısında gül-çiçək əkir, ağaclar əkir, oturacaqlar düzəldirdilər. Onlar, həmçinin, Xəzər sahilinə üz tuturdular. Bu sahil yalnız 1860-cı ildə İçərişəhəri dəniz sahilindən ayıran orta əsr qala divarının sökülməsindən sonra meqapolisə çevrilməkdə olan şəhərin bir hissəsinə çevrildi.
Bakılılar üçün bulvarın əsl cazibə məkanına çevrilməsi 1909-cu ildən deyil, ondan xeyli əvvəl baş verib. Sevimli şəhərimiz hələ neft paytaxtına çevrilməmişdən əvvəl də şəhər sakinləri qədim adətə sadiq qalaraq sahil zolağına çıxırdılar.
1860-cı ildə dəniz tərəfindən qala divarının sökülməsindən sonra şəhər memarı Qasım bəy Hacıbababəyov 1865–1868-ci illərdə gözəl bir nəqliyyat magistralına çevrilmiş və xüsusilə şəhər idarəsinin xüsusi qayğısına səbəb olmuş dənizkənarı sahilin yaradılması üçün tədbirlər görmüşdü. O dövrdə Rus imperatoru II Aleksandrın adını daşıyan bu sahil xəttinin şəhərin memarlıq görkəmində və planlaşdırılmasında rolu, sahil zolağının genişləndirilməsi və bərkidilmiş torpaq üzərində möhtəşəm bulvarın salınması ilə daha da artmışdı.
Azərbaycan paytaxtının formalaşmasının asan başa gəlmədiyini qeyd edən görkəmli alim, AMEA-nın müxbir üzvü Şamil Seyfulla oğlu Fətullayev-Fiqarov bildirir ki, Bakı nefti uğrunda gedən böyük mübarizə hər qarış torpaq sahəsindən səmərəli istifadəni tələb edirdi. Lakin, onun sözlərinə görə, şəhər sakinlərinin maraqları bu praqmatik hesablamalardan üstün tutulurdu və infrastruktur obyektlərinin tikintisi, yaşıllaşdırmaya göstərilən diqqət getdikcə artmağa başlamışdı.
Əgər 1870-ci illərin əvvəllərində Bakıda ictimai maraqlara cavab verən bağlar və parklar yox idisə, Qubernator (və ya Mixaylovski), Molokan və digər bağlar hətta burjuaziyanın tələbatını qarşılamırdısa, o zaman şəhər rəhbərliyinin bulvar tikmək qərarı nə qədər əhəmiyyətli bir hadisə idi, təsəvvür etmək olar.
Şəhər idarəsinin tikinti şöbəsinin rəhbəri, mühəndis və bacarıqlı təşkilatçı M.Ə. Hacınski bulvarın abadlaşdırılması işinə böyük həvəslə başlamışdı.
1909-cu il “Kaspi” qəzetinin məlumatına görə, şəhər duması sahil bulvarının salınması üçün 60 min rubl ayırmışdı. Hacınskinin rəhbərliyi altında bulvarın yaradılmasında memar Adolf Eyxler də fəal iştirak etmişdi. Onun tərəfindən sahildə “Olimpiya” (kino üçün) və “Eldorado” (restoran üçün) kimi gur səslənən adlara malik müasir üslubda iri pavilyonların layihələri hazırlanmışdı.
Kiçik Bakı Venesiyası
Bulvarın şəhərin bir növ dəniz fasadı olduğunu anlayan şəhər rəhbərliyi proqramı genişləndirmək və sahili görkəmli tikililərlə bəzəmək qərarına gəldi. Belə qərara alındı ki, şəhərin bəzəyinə çevrilməklə yanaşı, ona xeyli gəlir də gətirəcək nümunəvi çimərlik və dəbdəbəli restoran inşa edilsin. Şəhər rəhbərliyi “dəniz kənarında yerləşən zəngin bir şəhərdə çimərliyin olmamasını böyük çatışmazlıq” hesab edir və bu boşluğun “mümkün qədər tez doldurulmalı” olduğunu düşünürdü.
Şəhər Dumasında çıxış edən M.Ə. Hacınski bu ideyanı dəstəkləyir və deyirdi: “Bu, adi bir layihə deyil. Burada incə zövqü olan, belə işi sevən bir mütəxəssisə ehtiyac var… Burada fantaziya, gözəllik lazımdır. Xərclər çox olacaq, amma xəsislik etməyə dəyməz”.
Hacınskinin bu parlaq çıxışı öz təsirini göstərdi və Duma müsabiqənin elan edilməsi barədə qərar qəbul etdi. Müsabiqə çimərlik və restoranla yanaşı, müxtəlif təyinatlı 13 köşkün layihələndirilməsi üçün elan olundu. Bulvarın planlaşdırılması və yaşıllıqların yerləşdirilməsi layihə müəlliflərinin ixtiyarına verilmişdi. Layihələrin qiymətləndirilməsi və mükafatların verilməsi isə Sankt-Peterburqdakı Memarlar Cəmiyyətinə tapşırılmışdı.
Müsabiqəyə qatılmaq üçün Bakıda yaşayan 30 mülki mühəndis və memara dəvət göndərilsə də, vaxtında cəmi üç layihə təqdim olundu və onlar da mükafata layiq görüldü. Lakin çimərlik daha sonra — 1914-cü ildə mülki mühəndis N.G. Baevin layihəsi əsasında inşa olundu.
Bu, açıq dənizdə taxta dayaqlar üzərində qurulmuş və sahillə taxta estakada ilə birləşdirilmiş zərif yay sarayını xatırladan tikili idi. Bakı sakinləri il boyu bu unikal məkana axışırdılar. Burada dənizin nemətindən tam istifadə etmək üçün bütün şərait yaradılmışdı. İsti aylarda dərinliyi fərqli olan üç hovuzda — qadınlar, kişilər və uşaqlar üçün ayrılmış hissələrdə — hamı üzə bilərdi, daha təcrübəli üzgüçülər isə açıq dənizə üz tuturdular. Binanın damında duşlu günəş vannası üçün təchiz olunmuş terras var idi, buraya hava vannası və günəş qəbul etmək istəyənlər böyük maraq göstərirdilər. Çimərliyin mühüm hissəsi dəniz vannaları idi — həkimlərin tövsiyə etdiyi şəxslər bu prosedurdan ilboyu yararlana bilərdilər.
XX əsrin 1940-cı illərinin əvvəllərinə qədər artıq dəfələrlə yenilənmiş və uzunluğu artırılmış bulvar, böyümüş ağacları ilə kölgəli xiyabanlar yaratmışdı. Bu zamanadək bulvar yalnız bakılıların sevimli istirahət məkanı deyil, eyni zamanda ən rahat mədəniyyət obyektinə çevrilmişdi. Xüsusilə yay kinoteatrı “Bahar” və cəsarətli insanların tullanmaqla tamaşaçılara heyranlıq bəxş etdiyi paraşüt qülləsi məşhur idi. Gəzinti katerləri və dənizin ortalarına uzanan estakada üzərində yerləşən “Sahil” restoranı da böyük populyarlıq qazanmışdı.
Bu gün Milli Dənizkənarı Park öz doğum gününü zərif istirahət məkanı kimi qeyd edir və biz hamımız bu yerə qürurla valeh ola bilərik.
Müəllif: Qalina Mikeladze
