“Kinematoqrafiyada Koloritli Köhnə Şəhər”-Hökümə Ağayeva
“Gün Keçdi” filmindən fraqment
Müəllif:
Hökümə Ağayeva
“İçərişəhər” Dövlət Tarix-Memarlıq Qoruğunun əməkdaşı
İçərişəhərdə hər addımda keçmiş dövrlərə aid tarixi mədəniyyət abidələri ilə qarşılaşmaq mümkündür. Bunlar qala tikililəri, Şirvanşahlar saray kompleksi, Bakı xanlarının iqamətgahı, hamamlar və karvansaralardır. Qoruğun ərazisində İslam dövrünə aid bir çox abidələr var – Cümə məscidi, məhəllə məscidləri, qədim eksponatların sərgiləndiyi muzey ekspozisiyaları. Bu eksponatlar İçərişəhər ərazisində aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı aşkara çıxarılmış maddi mədəniyyət nümunələridir.
Azərbaycan xalqının digər xalqlara və dinlərə qarşı tolerantlığının və dözümlülüyünün göstəricisi kimi İçərişəhər ərazisində yeni açılmış “Tolerantlıq Muzeyi” də bu mənzərəyə daxildir. Orta əsrlər şəhərsalma sənətinin nümunəsi olan İçərişəhər eyni zamanda XX əsrin əvvəllərinə aid mədəniyyət və memarlıq ünsürlərini də özündə birləşdirir.
Məhz buna görə də İçərişəhər tanınmış kinorejissorların diqqətini cəlb etmiş və onlar tez-tez Bakı şəhərini kino çəkilişlərinin mərkəzinə çevirmişlər. İçərişəhərin divarları ilk dəfə Azərbaycan sənədli kinosunun ilk nümunəsi olan “Şəhər bağında xalq gəzintisi” adlı filmində əks olunmuşdur.
Dünya kinematoqrafiyasının ilkin dövrlərində Bakıda rusiyalı fotoqraf, kinorejissor, jurnalist, redaktor və naşir Aleksandr Mişonun rəhbərliyi ilə foto-dərnək yaradılmışdı. O, 1898-ci il martın 31-də Mixaylov (Qubernator) bağında gəzinti təşkil etmiş və bu hadisəni kinolentə almışdı. Gəzintidən əldə olunan gəlirin xeyriyyə məqsədilə istifadə olunması nəzərdə tutulmuşdu.
Sovet dövründə İçərişəhər müxtəlif illərdə A.Ələkbərov, G.Həsənov, N.Rzayev, T.Mirzəyev, C.Həsənov, N.Bəkirzadə və digər rejissorlar tərəfindən çəkilmiş sənədli və elmi-kütləvi filmlərin “qəhrəmanına” çevrilmişdir.
Lakin İçərişəhərin əsl kino həyatı 1924-cü ildə, qədim şəhərlə bağlı Azərbaycan xalq əfsanələri əsasında çəkilmiş “Qız qalası” filmi ilə başlamışdır. Həmin vaxtdan etibarən İçərişəhər bir çox filmlərin çəkiliş meydançasına çevrilmişdir. Bu filmlər vasitəsilə təkcə Sovet İttifaqı deyil, bütün dünya tamaşaçıları Bakı ilə tanış olmuş və onu sevmişdirlər. Bakılılar, xüsusilə İçərişəhər sakinləri, çəkiliş prosesini izləməyi çox sevirdilər. Çünki bu zaman qala gah ekzotik şərq şəhərinə, gah Latın Amerikasına çevrilir, gah da tarixi süjetlərin baş verdiyi məkana dönürdü.
Dar və qədim küçələrində bir vaxtlar “Dulçineya Tobosskaya” filmindən Don Kixot və Sanço Panza gəzişirdi. “Qanuni nikah” adlı lirik kino-komediyada tanınmış rusiyalı kinoaktyorlar – Natalya Beloxvostikova və İqor Kostolevski çəkilirdilər. Onlar çəkilişlər arasında ilk dəfə Bakıya gəlmiş həmkarları üçün İçərişəhəri bələdçi kimi tanıtdırırdılar. Çünki onlar hələ 1979–1980-ci illərdə çəkilmiş məşhur sovet–isveç–fransız filmi “Tehran-43” dövründən İçərişəhərin labirintvari küçələrində mükəmməl şəkildə istiqamətlənə bilirdilər.
Məhz burada, İçərişəhərdə doğulmuş rejissor Arif Babayev özünün məşhur “Uşaqlığın son gecəsi” və “Gün keçdi” filmlərini çəkmiş, bu unikal orta əsr şəhərsalma nümunəsinin ab-havasını tərənnüm etmişdir.
Digər “qədim qala sakini” rejissor M. Mikayılov isə görmə qabiliyyətini itirdikdən sonra belə öz İçərişəhərdəki mənzilində M.Dadaşevin quruluş verdiyi “Bakıda küləklər əsir” adlı macəra filmində epizodik rolda çəkilmişdir.
“Tehran-43” filmindən fraqment
Köhnə Şəhər (İçərişəhər) görkəmli Azərbaycan bəstəkarı Üzeyir Hacıbəylinin operettaları əsasında çəkilmiş “Arşın mal alan” və “O olmasın, bu olsun” filmlərinin çəkiliş məkanı olmuşdur. “Arşın mal alan” filmi 136 ölkədə nümayiş etdirilmiş, 86 dilə, o cümlədən çin dilinə dublyaj edilmişdir. Film Mao Tszedun tərəfindən çox bəyənilmiş və o, Çində bu filmin “Yorğan altında sevgi” adlı versiyasının çəkilməsini əmr etmişdir (çinlilər çadranı “yorğan” adlandırırdılar).
“O olmasın, bu olsun” filminin süjet xətti 1910-cu ildə Bakıda cərəyan edir. Var-dövlətli ərzaq taciri, yaşlı dul kişi Məşədi İbad, kart oynayıb müflis olmuş bəyin gənc qızı Gülnazın onunla evlənməsini istəyir. Lakin qız tələbə Serveri sevir. Məşədi İbad müxtəlif vasitələrlə istəyinə nail olmağa çalışır: vasitəçi tutur, insanları ələ alır, amma sonda nişanlısı ola bilməyən Gülnazın xidmətçisi ilə evlənir.
Filmdəki Qoçu Əsgər obrazının prototipi həmin dövrdə məşhur olan qoçu Nəcəfqulu idi. Filmdə bəzi səhnələr onun qohumlarının narazılığına səbəb olmuşdu, məsələn, qoçunun hamamdan çıxma səhnəsi.
Aktrisa Münəvvər Kələntərli Serverlə Məşədi İbadın söhbətini qapı arxasından dinlədiyi səhnədə, Serverin Gülçöhrə ilə evlənməkdən imtina edən məktubu aldığı anda otağı tərk edərkən, qapını qəfil açması nəticəsində Münəvvər Kələntərli yıxılır və barmağının birini – çeçələ barmağını sındırır. Amma bu, çəkiliş heyətinə sonradan məlum olur.
Filmin çəkilişlərindən biri Kiçik Karvansarayda baş tutmuşdur. Həqiqətən də orada bir qonaq girişdə yıxılır və həmin epizod filmdə saxlanılır.
Məşhur bakılı Yuli Qusman “Qorxma, mən səninləyəm!” filmində İçərişəhərdə bir neçə kadr çəkmişdi. Bu film dərhal bütün Sovet İttifaqı tamaşaçılarının rəğbətini qazandı və illər ötsə də populyarlığını itirmədi. Üç onillikdən sonra Qusman həmin əfsanəvi filmin davamını çəkdi – “Qorxma, mən səninləyəm! 1919”.
“Amfibiya adam” – Aleksandr Belyayevin eyniadlı elmi-fantastik romanı əsasında çəkilmiş Sovet filmidir. Rejissorlar Vladimir Çebotarov və Gennadi Kazanski tərəfindən çəkilmiş bu film premyerasından bir gün sonra 1962-ci ilin kino prokatının liderinə çevrildi.
Dəniz səhnələri Krımda çəkilmiş, xarici liman şəhərinə aid epizodlar isə Bakıda lentə alınmışdır. İçərişəhərin qədim küçələri uzaq Buenos-Ayresə çevrilmişdi, Qız qalası yaxınlığında “Philips” loqotipi asılmışdı – beləliklə, Bakı “xarici ölkə”yə çevrilmişdi.
“Rossiya” kinoteatrında keçirilən premyera zamanı filmə maraq o qədər böyük olmuşdu ki, insanlar keçidlərdə dayanaraq baxırdılar. Tamaşaçılardan fərqli olaraq, tənqidçilər əvvəlcə filmə kəskin mənfi rəy vermişdilər. Yalnız Triest kinofestivalında əsas mükafalardan birinin qazanılmasından sonra münasibət dəyişdi.
Xarici liman şəhərinin səhnələri – əsərdə Buenos-Ayres kimi təsvir olunan məkan – Bakıda, İçərişəhərdə çəkilmişdi (sonralar bu ərazidə, “Brilyant qol” filmində, başqa bir xarici liman şəhəri – İstanbul səhnələri çəkiləcəkdi).
İxtiandrın hovuzdan tullanması səhnəsi isə İçərişəhərdə, Məqsud İbrahimbəyov Muzeyinin (Böyük qala divarları) yaxınlığında lentə alınmışdı.
“Aybolit-66” – bütün sovet uşaqlarının sevimlisi olan film, 1966-cı ildə Bakı şəhərində rejissor Rolan Bykov tərəfindən çəkilmişdir. Azərbaycan paytaxtı Bakı zalım Barmaleyin sığınacağına çevrilir, məhz buraya uşaqları xilas etməyə yaxşı ürəkli doktor Aybolit gəlir. Film qeyri-adi tərzdə çəkilib: rejissorlar çəkiliş qrupunun mövcudluğunu gizlətməyi lazım bilməyib, aktyorlar elə bil təsadüfən kadrdan çıxır, kadr isə bəzən romb formasına çevrilir. Bu ekzentrik komediyada çox maraqlı məqamlar var, məsələn, quldurlar hətta su altında da mahnı oxuyurlar. Qırmızı dəri Barmaley kostyumunu Rolan Bykov özü düşünüb düzəldib. Bu kostyum onun üçün demək olar ki, faciə oldu. Doktor Aybolitin gəmini ələ keçirmə səhnəsində Barmaley gəmidən düşür. Bykov suya tullandıqda kostyum dərhal su alır, çox ağırlaşır və onu dənizin dibinə çəkirdi. 1969-cu ildə III Qafqaz və Ukrayna respublikaları kinofestivalında film uşaqlar və gənclər üçün ən yaxşı film kimi mükafatlandırılıb. Eyni zamanda aktyor Anvar Qasanovə və bəstəkar Polad Bülbüloğluna (filmin ən yaxşı musiqi tərtibatına görə) diplomlar verilib.
“Aybolit-66” filmindən fraqment
“Uşaqlığın son gecəsi” – Azərbaycan rejissoru Arif Babaevin bədii filmi, 1968-ci ildə “Azərbaycanfilm” kinostudiyasında çəkilib. Film eyni adlı Maksud İbrahimbəyov hekayəsinin motivləri əsasında çəkilmişdir. Filmin premyerası 26 yanvar 1970-ci ildə Moskvada baş tutmuşdur. Filmə çoxlu aktyorlar qatılmışdır. Onların arasında Anvar Qasanov, Siyavuş Şafiyev, Megi Kejəradze, Yusif Vəliyev və başqaları var.
Kinomuz haqqında danışarkən adətən əsas qəhrəmanların ifası, rejissorluq və ssenari vurğulanır, amma epizodik rollarla da olsa filmlərə parlaq rəng qatan aktyorlar unudulur. Onlardan biri də mehriban nənə rolunu canlandıran Törehanım Zeynalova idi. Törehanım Zeynalova doğma bakılı, 1895-ci ildə İçərişəhərdə anadan olmuşdur. O, bütün filmlərdə azərbaycanlı mentalitetinə xas mehriban nənə obrazını canlandırıb. Onun ifa etdiyi rollar istilik, xeyirxahlıq və mərhəmət duyğusu yayırdı. 1968-ci ildə, 73 yaşı olanda “Uşaqlığın son gecəsi” filmində çəkilmişdir. Filmdən “Balam üçün alma saxlamışam aaa, görüm hara qoymuşam, ay Allah” frazası xalq arasında məşhurlaşmış və hələ də sevilir. Törehanım Zeynalova sonuncu rolunu 77 yaşında Tofiq Tağızadənin “Flamingo” (Qızıl qaz) filmində oynamışdır. Tamaşaçılar onu həmişə nənə rolunda görsələr də, onun ilk rolu uzaq 1938-ci ildə Viktor Tyurin “Bakılılar” filmində olmuşdur.
Xalq artisti, rejissor Vasif Babaev (Arif Babaevin qardaşı) xatırlayır:
“Törəxanım bizim qonşumuz idi İçərişəhərdə, hamı onu çox sevər və hörmət edərdi. Çox dindar, xeyirxah və səmimi qadın idi. Həmişə qonşulara kömək edər, gənclərə məsləhət verərdi. O, evinin qapısının qarşısında oturub sayğaclarla oynamağı sevərdi. Çəkiliş meydançasında isə həmişə çox mehriban atmosfer yaradardı, hamı onun gəlməsindən sevinər, qayğı göstərərdi. Sadəcə onunla ünsiyyət böyük zövq verirdi. Həqiqi azərbaycanlı nənə idi. “Uşaqlığın son gecəsi” çəkilərkən onun eşitmə qabiliyyəti zəif idi və ekranda da belə görünür, bu da filmin təbii görünməsinə kömək etdi. Hamıya ana qayğısı ilə yanaşırdı, rol oynamırdı, rolu yaşayırdı. Çəkilişlərin ən həyəcanlı vaxtlarında bəzən sözü unutduğu üçün proses dayandırılırdı, rejissora deyirdi: ‘Arif, oğul, mən indi nə deməliyəm?’. Amma bu çox şirin idi! Töre xanım qardaşıma rejissor kimi yox, qonşu kimi yanaşırdı. Çəkiliş zamanı çox səmimi davranırdı, sanki bu, adi həyatı idi və baş verənlərə həqiqətən inanırdı.”
Xalq artisti, aktyor Ənvər Qasanov “Uşaqlığın son gecəsi” filmində Törəxanımın nəvəsi Murad rolunu oynamışdır:
“Filmdə bir səhnə var, nənə namaz qılır, mənim qəhrəmanım isə buna ironik yanaşır. Həmin səhnə çəkilərkən Törəxanım həqiqətən namaz qılır, öz sehrli dünyasına qərq olurdu. O səhnədə rejissorun dediyi kimi – improvizasiyasız ifa etdik. Fasilələrdə tez-tez ətrafında toplaşırdıq və o, keçmişdən maraqlı və gülməli hekayələr danışırdı.”
“Brilyant əl”. Xarici səhnələrin çəkilişi üçün iki həftə ərzində Azərbaycan paytaxtı Türkiyə İstanbuluna çevrilmişdi. Bakının qədim küçələri hələ də filmin kadrlarını xatırladır: Məsələn, həmin qapı arxasında obrazın qəhrəmanı Qorbunov ehtiraslı gözəlin tələsinə düşür, bir küçə sonra isə o, məşhur “Lənət şeytan!” qışqırığı ilə küçəyə yıxılır. Filmi 76 milyondan çox insan izləyib. Film kinoteatrlarda və tamaşaçıların ürəyində birinci yeri tutub. “Brilyant əl” sovet kinoprokat tarixində ilk üçlüyə düşüb – komediyanı yalnız “XX əsrin piratları” və “Moskva göz yaşlarına inanmır” filmləri ötüb keçə bilib.
Komediyanın ən məşhur səhnələrindən biri – Yuri Nikulinin canlandırdığı Semen Semenoviç Qorbunkovun Apotheke Chikanuk aptekinin qarşısında yıxılması və məşhur “Lənət şeytan!” sözünü deməsi Malaya Qala küçəsində lentə alınıb və minlərlə turistin ziyarət yerinə çevrilib.
Qarpız qabığının üzərinə basıb yıxılması səhnəsinin çəkilişinə çox vaxt sərf olunub, çünki yıxılma təbii görünmürdü. Bu səbəbdən bu səhnəni başqa aktyor – Leonid Kanevski çəkib və onun ifası birinci cəhddə uğurlu olub. Ona görə də, ekranda yalnız ayaqları görünür.
Filmin sonunda Yuri Nikulinin obrazı kranın qancası ilə başından güclü zərbə alır. Bu süni fənd deyil, tamamilə təsadüfən baş verib, aktyor ciddi xəsarət alıb və çəkiliş dayandırılmalı olub.
49 ildən sonra həmin aptekin binasında “Brilyant əl” adı ilə restoran açılıb. İndi turistlər küçəyə yalnız məşhur “Apteka”nı görməyə deyil, ora daxil olub yemək yeməyə və şəkil çəkdirməyə gəlirlər.
“Brilyant əl” filmindən fraqment
“Tehran-43” – bu ortaq film SSRİ, Fransa, İsveçrə və İspaniya tərəfindən çəkilmişdir. Tehran konfransı zamanı İkinci Dünya Müharibəsində Almaniyaya qarşı mübarizə aparan dövlətlərin rəhbərlərinə – İosif Stalina, Franklin Ruzvelta və Uinston Çörçillə sui-qəsd hazırlanır. Lakin filmin əsas hadisələri bundan xeyli sonra baş verir. Hadisələrin birbaşa iştirakçıları – hətta onların uşaqları belə keçmişi yenidən yaşayırlar, lakin bu xatirələr hər kəs üçün xoş nəticələrlə bitmir. Natalya Beloxtostikova və Alen Delonun iştirak etdiyi detektiv 1980-ci ildə ekranlara çıxıb və böyük səs-küy yaradıb. Filmin bəzi çəkilişləri Bakıda baş tutub, şəhərin qədim binaları Tehran evlərinə bənzəyir.
Çəkilişlərin əsas hissəsi İçərişəhərin qədim hissəsində və həmçinin Abşeron yarımadasında, Qala kəndində aparılmışdır. Xüsusilə, çəkilişlər Qız Qalası meydanında, Cümə məscidinin yaxınlığında, Haqqiət Rzayeva və Asəf Zeynalı küçələrində, Muğam klubunda, Qəni Məmmədovun evində və s. həyata keçirilmişdir. Baş rollarda həm tanınmış sovet aktyorları İqor Kostolevski və Natalya Beloxtostikova, həm də dünya kino ulduzları Alen Delon, Kurd Yurqens, Klod Jad, Mayk Marshall, Jorj Jere və başqaları iştirak etmişdir.
İqor Kostolevski xatırlayır:
“Mənə xüsusilə İçərişəhərdə gecə çəkilişləri yadımda qalıb. İstəyirsinizsə inanın, istəyirsinizsə yox, amma hər dəfə kameraya çıxanda məndə könülsüz bir qorxu hissi yaranırdı: ətraf qaranlıq, uzaqda qeyri-müəyyən kölgələr görünür, yaxınlıqdakı qapıdan xırıltılı səslər gəlir… Hərçənd mənim qəhrəmanım, kəşfiyyatçı Andrey Borodin qorxaq deyil, silah daşıyırdı, özüm də yaxşı anlayırdım ki, çəkiliş meydançasının kənarında böyük, müasir bir şəhərin həyat dolu rəngarəng həyatı davam edir, orada yaxşı insanlar, səmimi dostlar yaşayır.”
“Şərikli Çörək ” filmi – premyerası 1971-ci ildə Moskvada keçirilmiş, eyni zamanda İçərişəhərdə çəkilmişdir. Hadisələr Böyük Vətən Müharibəsinin sonunda baş verir. Film bir yeniyetmə – Vaqifin bir neçə gün tək qalmasını və çörək kartlarını itirməsini danışır. Bu ağır dövrdə onun yanında dostları olur, son dilim çörəyi bölüşməyə hazırdırlar. 1941-45-ci illərdə Bakı sakinlərinin həyatından bəhs edən bu filmə görə ssenaristin müəllifi Alla Axundova Azərbaycan SSR Dövlət mükafatına layiq görülmüşdür. Film Azərbaycan kinosunun qızıl fonduna daxil olmuşdur. Filmin çəkilişlərində şəhər sakinləri fəal iştirak edirdi. Demək olar ki, onlar aktyorlarla birlikdə bütün vaxtlarını keçirirdilər. Çay içir, çörək bölüşürdülər…
«Şərikli Çörək» filmindən fraqment
“Telefonçu qız” – bu bədii film İsidor Annenkinin ssenarisi əsasında çəkilib, ssenari sovet yazıçısı və kinorejissoru Seyidbəylinin eyniadlı povestinə əsaslanır. Film şəxsi dramı yaşamış, çətin taleyi olan bir qızın əmək həyatından, sevgisindən və arzularından bəhs edir. O, bütün çətinlikləri aşmağa güc tapır və həyatına yenidən başlayır.
Gənc telefonçu qız Mehri rolunu 18 yaşlı ukraynalı aktrisa Raisa Stepanovna Nedaşkonskaya ifa edib. O, xatırlayırdı:
“Azərbaycan qəzetində məni “Azərbaycan xalqının qızı” kimi təqdim etmişdilər.” Filmin çəkilişi bitdikdən sonra, gedərkən o, bir səhnənin yenidən çəkilişində iştirak etmək üçün oteldən tez çıxmışdı. Son səhnədə çəkildikdən sonra hava limanına yola düşmüşdü. Sonralar dostları ona demişdilər ki, onun qaçırılması planlaşdırılırmış.
1979-cu ildə o, Azərbaycan Respublikasının ümummilli lideri Heydər Əliyevlə Ukrayna sənətkarlarının dekadası şərəfinə keçirilən qəbulda tanış olmuşdu. Həmin tədbirdə ümummilli lider Azərbaycan və Ukrayna xalqlarının dostluğunu və mədəni əməkdaşlığını qeyd edərək tost söyləmişdi.
12 fevral 1971-ci ildə ekranlara çıxan Arif Babaevin “Gün keçdi” filmi Anar Rzayevin eyniadlı povestinin motivləri əsasında çəkilmişdir. Film milli kino sənətinin “Qızıl fondu”na daxil olub və hələ də tamaşaçılar tərəfindən çox sevilir. Filmdə Azərbaycan xalq artisti Flora Kərimovanın ifasında səslənən “Bir axşam taksidən…” mahnısı bu gün də hit kimi qalır.
«Telefonçu qız» filmindən fraqment
Melodram və dram elementləri ilə zəngin bu film dəyişməz sevgi hissindən bəhs edir. Süjet iki qəhrəman – Oqtay (Qasım Məmmədov) və Əsmər (Leyla Şıxlinskaya) üzərində qurulub. Onlar gənclikdəki ilk sevgilərini xatırlayırlar, amma çox illər sonra Bakı şəhərində görüşəndə anlayırlar ki, keçmişlə yaşamaq mümkün deyil. Film tamamilə povest əsasında çəkilməyib, Anar Rzayev ssenaridə dəyişikliklər etməli olub. Belə ki, əsas obrazı ifa edən Qasım Məmmədov final səhnəsini, yəni Oqtayın Leylanı evinə dəvət etdiyi səhnəni oynamaqdan imtina edib. O, rejissora sərt şərt qoyub – ya ssenarini dəyişsinlər, ya da çəkilişləri dayandıracaq. Onu razı salmağa çalışsalar da, Qasım Məmmədov mövqeyindən dönməyib. Leyla Şıxlinskaya bu vəziyyətə müdaxilə etməyib. Bu məsələni Arif Babaev Anar Rzayevlə müzakirə edib və dəyişikliklərə qərar veriblər. Səmimi və saf gənclik sevgisini qoruyan, açıq-aydın sevgi səhnələrinin olmaması qəhrəmanların ömürləri boyunca daşıdıqları münasibətlərin təbii qalmasına xidmət edib. Eyni zamanda formalaşmış vəziyyət və mentalitet ənənəvi ailə dəyərlərinin qorunmasına kömək edib. Elə buna görə də film geniş tamaşaçı kütləsi tərəfindən sevilib.
Filmin çəkilişləri Bakı şəhərinin mərkəzində, köhnə şəhər İçiərşəhərdə və Cəfər Cabbarlı adına kinostudiyada aparılıb. Arif Babaev real çəkilişləri çox sevərdi. Məsələn, Oqtayla Əsmərin dialoq səhnəsi Dövlət Milli Dram Teatrının yaxınlığında yerləşən kafedə çəkilib. Camal və Əsmərin toy səhnəsi isə İçiərşəhərdə, Şirvanşahlar Sarayının yaxınlığında lentə alınıb.
Bakıda ilk yeraltı piyada keçidi “Azərbaycan” kinoteatrının yerləşdiyi yerdən Bulvara qədər uzanırdı. Elə burada Əsmərin “klassik” oyunu göstərilən kadr çəkilib. Yeraltı keçidin pilləkənlərində isə aşiq cütlüyün söhbət səhnəsi lentə alınıb.
Məlumdur ki, Arif Babaev özü İçiərşəhərdən idi və köhnə şəhəri çox sevirdi. Hətta o illərdə İçiərşəhərin müasir bərpası məsələsi ortaya çıxmışdı ki, bu da onun özünəməxsusluğunu itirə bilərdi. Film məhz bu problemi – “dağıtmaq yoxsa saxlamaq” mövzusunu qabardır və əslində Arif Babaevlə Anar Rzayev İçiərşəhərin əvvəlki görünüşünün qorunmasında böyük rol oynayıblar. O illərdə KİV-lərdə bu mövzuya ciddi reaksiya verildiyi, sənədli və bədii filmlərdə əks olunduğu məlumdur.
Baş qəhrəmanın prototipi əslində rejissor Arif Babaevin özüdür. Həyatının sevgisi isə Azərbaycan Dövlət Televiziyasında onunla bir redaksiyada çalışan, rusdilli televiziya jurnalistikasının Azərbaycandakı əsas qurucusu Nina Yarovaya olub. O qadın evli idi və buna görə onların yenidən birləşməsi mümkün olmayıb.
2012-ci ilin oktyabrında Dövlət Tarix-Memarlıq Qoruğu İçiərşəhərin dəstəyi ilə “Üç hekayə” layihəsi başlanıb. Qeyd etmək lazımdır ki, layihə gənc azərbaycanlı kinorejissorların dəstəklənməsinə, onların özlərini göstərmək imkanlarının artırılmasına və onlara marağın yüksəldilməsinə yönəlmişdi.
Layihədə üç gənc rejissor iştirak edib, müəllifləri ssenaridən montajadək bütün yaradıcı proseslərdə dəstəkləyiblər. Layihəyə həmçinin “Kameranın qızılı” (Golden Camera) mükafatçısı Vitali Kanevski tərəfindən rejissura və ssenaristlik üzrə ustad dərsləri daxil edilib. “Üç hekayə” illik layihəsi uğurla başa çatıb və 2013-cü ilin sonunda tamaşaçılara “Yara” (T. Hacıyev), “Tanrıya məktub” (M. İbrahimova) və “Köhnə Bakı ölməyib” (M. Əbiyev) filmləri təqdim olunub.
Qədim Bakı şəhərinin unikal dar küçələri, özünəməxsus həyətləri, hamamları, məscidləri və karvansaraları əsrlərin yaddaşını yaşadan məkandır və bir çox tanınmış film və televiziya proqramlarının çəkiliş yerinə çevrilib. Bu qiymətli ənənəni qorumaq üçün İçiərşəhər qoruğu gənc sənətçilər üçün İçiərşəhər və Qala ərazilərində “Canlı tarix” konsepsiyası çərçivəsində filmlərin çəkilişi zamanı lazımi şərait yaradıb.
Qeyd etmək lazımdır ki, layihə iştirakçılarından biri olan rejissor Teymur Hacıyevin “Yara” filmi 2014-cü ildə ABŞ-ın ən nüfuzlu qısametrajlı film festivallarından olan Palm Springs International ShortFest-in müsabiqə proqramına daxil edilib. Layihə çərçivəsində çəkilən filmlər beynəlxalq KİV və nəşrlərin də diqqət mərkəzində olub. ABŞ-ın ən böyük və ən nüfuzlu qəzetlərindən biri olan The Washington Post İbrahimovanın yaradıcılığına və “Tanrıya məktub” filmə xüsusi maraq göstərib.
2016-cı ildə dünya miqyasında böyük əks-səda doğuran britaniyalı “Əli və Nino” filmi İçiərşəhərdə səhnələr çəkib. Dünya bestselleri, yazıçı Qurban Səidin eyniadlı romanı əsasında ekranlaşdırılan film XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanın müstəqillik uğrunda mübarizəsi və fərqli dini mənşəyə malik iki gəncin sevgisi haqda hekayə danışır.
“Əli və Nino” filminin icraçı prodüseri Heydər Əliyev Fondunun vitse-prezidenti Leyla Əliyevadır, prodüseri Kris Tikye, rejissoru BAFTA mükafatçısı Azif Kapadiya, ssenaristi isə Akademiya mükafatı laureatı Kristofer Hemptonudur.
“Əli və Nino” filmindən fraqment
Sovet dövründə bir çox kinorejissorlar tərəfindən «xəyallar fabriki» adlandırılan Azərbaycan həmişə kino sahəsinin tanınmış nümayəndələrinin diqqətini cəlb edib. Onlar ölkəmizi sirli, rəngarəng və «əcnəbi» kimi görürdülər. İçiərşəhər, Xəzər və Qobustan isə bir çox kinorejissorların sevimli çəkiliş məkanlarına çevrilmişdi. Onlar Bakı küçələrini Tehranın, İstanbulun, Argentinanın, ümumiyyətlə, hər hansı sehrli bir şəhərin küçələrinə çevirmək istəyirdilər. Bakı ustalıqla Şərqi, Latın Amerikası və hətta isti Afrika ölkələrini «canlandırırdı». Və bu əsərlər sovet dövrünün şah əsərləri məhz köhnə şəhərdə lentə alınmışdı.
İçiərşəhərin filmografiyasına yalnız heyranlıqla baxmaq olar:
«Arşın mal alan» (1945),
«Savur-mogila» (1926),
«O olmasın, bu olsun» (1956),
«Uzaq sahillərdə» (1958),
«Onu bağışlamaq olarmı?» (1959),
«Amfibiya adam» (1961),
«Qara qartal» (1962),
«Sehrli xalat» (1964),
«Arşın mal alan» (1965),
«Aybolit-66» (1966),
«Brilyant əl» (1968),
«Uşaqlığın son gecəsi» (1968),
«Şərikli Çörək » (1969),
«Mənim sevimli atam» (1970),
«Sevil» film-operası (1970),
«Gün keçdi» (1971),
«Это сладкое слово – свобода» (1972),
«Bakıda küləklər əsir» (1974),
«Страницы жизни» (1974),
«Бухта радости» (1977),
«Ночь над Чили» (1977),
«Babək» (1979),
«Tehran-43» (1980),
«Дульсинея Тобосская» (1980),
«İsmayıl bəyin sandığı» («Qaladan Sandıq») (1982),
«Похититель поневоле» (1983),
«Легенда о Сурамской крепости»(1984),
«Законный брак» (1985),
«Другая жизнь» (1987),
«Ölsəm bağışla» (1989),
«Yarasa» (1995),
«И целого мира мало» (1999),
«Дронго» (2002),
«Qorxma, mən səninləyəm! 1919.» (2011),
«Əli və Nino» (2016) və başqaları.
