Azərbaycanda çəkilmiş dünya filmləri
Möhtəşəm Bakı — qədimliklə müasirliyin vəhdəti.
Əgər keçmişdə bəzi sovet filmləri Azərbaycanda çəkilmişdisə, zamanla biz həm də xarici rejissorların, yazıçıların, şairlərin və s. diqqətini cəlb etdik.
Gözəl təbiəti, zəngin və tarixi keçmişi olan Azərbaycan hər zaman xarici rejissorların marağına səbəb olub və müasir Bakının küçələri bir çox məşhur filmlərin çəkiliş məkanına çevrilib.
Qədim dövrlərlə bağlı səhnələr çəkən xarici rejissorlar filmlərini məhz Bakıda lentə alıblar, çünki Bakının küçələri bu günə qədər qədimliyini qoruyub saxlayır.
Sizə həmin filmlərdən bəzilərini təqdim etmək istərdik: “Brilyant əl”, “Amfibiya adam”, “Qorxma, mən səninləyəm”, “Tehran-43”, “Aybolit-66”, “Agent 007: Bütün dünya kifayət deyil”, “Bremən musiqiçiləri”, “Drongo”, “Son düymə”, “Başsız atlı”, “Əli və Nino”, “Azadlıq – bu şirin söz”, “Uçuş gəzintisi” (Kilimancaro), “Absurdistan”, “Tanker Derbent”, “Ağ karvan”, “Mənim mehriban atam”, “Çili üzərində gecə”, “Tobossalı Dulsineya”, “Yaguar”, “Uzaq sahillərdə” və digər filmlər Bakıda çəkilmişdir.
Gəlin, birlikdə bir səyahət edək, keçmişə dönək və bu məşhur filmlərin harada çəkildiyini xatırlayaq.
“Brilyant əl”.
Razılaşın ki, bu filmlərin hamısı bizim uşaqlığımızın və gəncliyimizin bir parçasına çevrilib. Məsələn, hər birimiz “Brilyant əl” filmindəki “lənət şeytana” replikasını xatırlayırıq.
“Brilyant əl” — 1968-ci ildə rejissor Leonid Qayday tərəfindən çəkilmiş sovet ekssentrik komediyasıdır. Sovet kino tarixində ən məşhur filmlərdən biridir.
Filmin ssenaristi Yakov Kostyukovski bir dəfə “Sərhəddən kənarda” qəzetində qiymətli əşyaları alçının içində daşımağa cəhd edən isveçrəli qaçaqmalçılar haqqında qeydlər oxuyur. Məhz bu hadisə ona real faktlara əsaslanan ssenari yazmaq fikrini verir.
Filmdə Yuri Nikulin və onun bütün ailəsi çəkilib: aktyorun həyat yoldaşı Tatyana Nikolayevna qrup rəhbəri-bələdçi rolunu oynayıb, onların oğlu Maksim isə “su üzərində gedən” oğlan rolunu ifa edib.
«Amfibya adam».
“Amfibiya adam” — 1961-ci ildə Aleksandr Belyayevin eyniadlı elmi-fantastik romanı əsasında “Lenfilm” studiyasında çəkilmiş sovet filmidir. Filmin ssenarisi on il ərzində Moskva kinostudiyasında gözləmədə qalmışdı. Hətta amerikalı rejissorlar da bu əsəri ekranlaşdırmaq istəmişdilər, lakin sonradan Belyayevin romanını ekrana uyğunlaşdırmağın mümkünsüz olduğunu hesab edərək bu fikirdən vaz keçmişdilər.
Vladimir Çebotaryov və Gennadi Kazanski mümkün olmayanı mümkün etdilər – premyerasından bir gün sonra 1962-ci ilin kinoprokat liderinə çevrilən unikal film çəkdilər. Bakı xarici ölkəyə çevrildi, dəniz səhnələri isə Krımda lentə alındı. İçərişəhər uzaq Buenos Ayresə çevrildi, Qız qalasının yaxınlığında isə Philips loqosu asıldı.
Filmdə göstərilən fəvvarə əslində heç vaxt orada olmayıb. Həmin yer sadəcə adi bir meydandır. Yeri gəlmişkən, “Amfibiya adam” filminin iki əsas qəhrəmanı Bakıya heyran qalmışdılar və çəkilişlərdən sonra hər axşam paytaxtımızın küçələrində gəzməyə çıxırdılar. Filmin bir çox səhnələri Bakıda çəkilib. Məhz buna görə də “Amfibiya adam” filmi Azərbaycan tamaşaçısı üçün ikiqat maraq kəsb edir. O dövrdə çəkiliş meydanlarında iştirak edən bakılılar bu günləri yaxşı xatırlayırlar.
“Qorxma, mən səninləyəm”
“Qorxma, mən səninləyəm” filmi də burada çəkilib. Hadisələr 19-cu əsrin sonları və 20-ci əsrin əvvəllərində baş verir. Film iki gənc aşiqin sevgisi üzərində qurulub.
Film cəsur, xeyirxah, ideal qəhrəman – sirk artisti Rustam və onun müdafiəsiz insanlara kömək edən sadiq dostları haqqında danışır.
Bu filmdə Azərbaycanın füsunkar təbiəti, onun gözəl dağları və vadiləri əks olunub.
“Tehran-43”.
SSRİ kinorejissorları 1980-ci ildə “Tehran-43” filminin çəkilişlərinə Almaniya, İtaliya, Fransa və Böyük Britaniyada başladılar. Filmin bir hissəsi Tehranda çəkilməli idi. Lakin həmin illərdə İranda baş verən müharibəyə görə, rejissorlar Tehrana aid olan bəzi səhnələri Bakıda çəkməyə məcbur oldular.
«Аybolit— 66».
Sovet musiqili bədii filmi 1966-cı ildə Korney Çukovskinin əsərləri əsasında rejissor Rolan Bıkov tərəfindən çəkilmişdir.
Filmin ayrı-ayrı epizodları Elmi-Tədqiqat Kino-Foto İnstitutu tərəfindən hazırlanmış “Varioekran” variaskopik sistemi ilə çəkilmişdir. Film həm “Mosfilm”in pavilyonlarında, həm də təbii məkanlarda lentə alınmışdır. Səhralıq səhnələri Orta Asiyada çəkilməli idi, lakin büdcə çatışmazlığı səbəbindən çəkilişlər Lyubereç qum karyerinə köçürüldü. Orada böyük çalalar qazıldı, onlar su ilə doldu və ətrafda qumlu təpəciklər (dünlər) əmələ gəldi.
Səhnələrin əksəriyyəti Abxaziyanın cənubunda və Azərbaycanda çəkilmişdi. Həmin il iki seriyalı filmlərin iqtisadi baxımdan məqsədəuyğun olmadığına dair qərar verildiyinə görə, artıq çəkilmiş material ciddi şəkildə qısaldıldı və bir seriyaya sığdırıldı.
“Agent 007: Və Bütün Dünya Belə Azdır”
“Və Bütün Dünya Belə Azdır” (ingiliscə: The World Is Not Enough) — Bond filmlərinin on doqquzuncu seriyasıdır. Bu filmlər Böyük Britaniya kəşfiyyatının uydurma agenti 007, Ceyms Bondun həyatından bəhs edir və əsası Yan Fleminqin romanlarına əsaslanır. Bond rolunu üçüncü dəfə Pirs Brosnan ifa edib. Film Maykıl Epted tərəfindən orijinal ssenari əsasında çəkilmiş, lakin klassik erkən Bond filmlərinə istiqamətlənmişdir.
Bondun Azərbaycanda ilk dəfə göründüyü səhnə (BMW Z8 ilə neft qurğuları ərazisində hərəkət etdiyi) Bibiheybət qəsəbəsində çəkilmişdir. Bond və Zhukovskinin Elektra Kinq tərəfindən göndərilmiş qatilər ilə döyüş səhnəsi isə Neft Daşlarında lentə alınıb. Filmdə çəkilən və Xəzər neftini İrandan və Rusiyadan kənar, Azərbaycandan, Gürcüstandan və Türkiyədən keçməklə Qərbə çatdırmaq üçün inşa olunan böyük neft kəməri həqiqətən mövcuddur. Bu, Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft kəməridir.
“Bremen musiqiçiləri”.
Film 2000-ci ildə Aleksandr Abdullov tərəfindən Qrim qardaşlarının əsəri əsasında çəkilmişdir. Abdullovun Bakını çox sevməsi ilə əlaqədar çəkiliş prosesini bu cənub ölkəsinə köçürmək qərarına gəldi. Kadrlarda on minlərlə əsgər, tanklar, vertolyotlar, hava şarları, hava hücumundan müdafiə qurğuları görünürdü – elə bil ki, Kralın parad səhnəsində bütün Azərbaycan çəkilişdə iştirak edirdi.
“Son düymə”
Sovet rəngli bədii macəra-dram filmi, 1958-ci ildə “Lenfilm” kinostudiyasında Teodor Vulfoviç və Nikita Kuriixin rejissorluğu ilə, Ceyms Oldridcin eyniadlı povesti əsasında çəkilib. Filmin çəkilişləri Azərbaycan SSR-də, Xəzər dənizində aparılıb və bəzi səhnələrdə azərbaycanlı aktyorlar iştirak edib.
“Drongo”
Film 2002-ci ildə rus rejissoru Zinoviy Royzman tərəfindən çəkilmişdir. Drongo — Çingiz Abdullayevin kitablarının baş qəhrəmanı olan gizli agentin adıdır, bu kitablardan üçü televiziya serialının əsası olmuşdur. “Drongo” filminin janrı analitik detektivdir; burada baş qəhrəman əsasən dəqiq atəşdən daha çox, düşünülmüş strateji gedişlərə güvənir. Filmin hadisələri superagent Drongonun narkomafiya ilə mübarizə apardığı Moskva, Bakı, Batumi, Tbilisi, Nyu-York, Paris və Londonda baş verir.
“Başsız Atlı”
Sovet rejissoru Vladimir Vaynştok tərəfindən 1973-cü ildə Mayn Ridin eyniadlı romanı əsasında çəkilmiş tammetrajlı, rəngli, macəra janrında Vestern filmidir. Filmin çəkilişləri Krımda həyata keçirilmişdir. Texas səhnələrinin dekorasiyaları Belqorod rayonunda qurulmuşdur. Əvvəlcə çəkilişlərin Ağ Qayada aparılması planlaşdırılsa da, orası “Çipollino” film qrupu tərəfindən işğal olunduğu üçün dekorasiyalar Qırmızı Balkaya köçürülmüşdür. Poyndekster karvanı və preriya yanğını isə Azərbaycanda çəkilmişdir. Canlı kaktusların əvəzinə sahəyə plastik tikanlar qoyulmuş, pambıq tarlaları isə dekoratorlar tərəfindən otların üzərinə adi pambıq səpərək yaradılmışdır. Başsız atlı rolunu isə növbə ilə yerli səkkiz yaşlı məktəblilər ifa edirdi. Onlar başlarını geri çəkməli olmurdular — sadəcə başın yerinə saxta çiyinlər qoyulurdu.
“Əli və Nino”
Azərbaycan melodramatik filmi, rejissor Asif Kapadiyanın eyniadlı Qurban Səidin romanı əsasında çəkdiyi film. Filmin dünya premyerası 2016-cı ilin yanvarın 27-də “Sundance” Beynəlxalq Kino Festivalında baş tutmuşdur. Film XX əsrin əvvəllərində azərbaycanlı müsəlman və azadlıq uğrunda mübarizə aparan Azərbaycan gənclərinin müxtəlif dinlərdən olan iki gəncin sevgisi haqqında hekayə danışır.
“Bu Şirin Söz – Azadlıq”
Rejissor Vitautas Jalakaviçusun siyasi detektiv filmi. Valentin Yejov və Vitautas Jalakaviçus tərəfindən yazılmış ssenari əsasında “Mosfilm” kino studiyası və Litva kino studiyasının birgə iştirakı ilə çəkilmişdir. Təbii çəkilişlər Çilidə, yaxın vaxtlarda baş vermiş hərbi çevrilişdən öncə aparılmışdır. Filmin süjeti 1967-ci ildə Venesueladakı San-Karlos həbsxanasından üç siyasi məhbus-kommunist — Gilermo Ponce, Pompeyo Markes və Teodoro Petkovun qaçışına əsaslanır.
“Uçan Səyahət” (Kilimançaro)
Rusiya komediya filmi, rejissoru Yekaterina Telegina. Baş rollarda: Pavel Priluchni və İrina Starşenbaum. Film Rusiyada 2018-ci ilin 19 iyulunda geniş yayıma çıxıb. Film gözəl qız Marusadan bəhs edir, o, sevgilisini tapmaq üçün Azərbaycana gedir. Lakin sevgilisi naməlum səbəbdən toyuna gəlmir. Filmə Pavel Priluchni, İrina Starşenbaum və Aleksandr Tsekalonun da daxil olduğu tanınmış rus aktyorları çəkilib.
“Absurdistan”
Rejissor Fait Helmerin filmi, 2008-ci ildə Moskva Beynəlxalq Kino Festivalında təqdim olunub. Film, Türkiyə kəndini xatırladan şərq yaşayış məntəqəsində baş verən bir hadisədən bəhs edir. Rejissor əsas dil kimi rus dilini seçib. Filmin çəkilişləri Azərbaycanda aparılıb. “Absurdistan” sözü — əsasən siyasətdə və hökumətdə absurd vəziyyətlərin norma halını aldığı ölkəyə istehzalı yanaşmanı ifadə edir.
“Tanker ‘Dərbənd’”
“Tanker «Dərbənd»”
Yuri Krımovun eyniadlı povesti əsasında çəkilmiş filmdir. Hadisələr 1937-ci ildə Xəzər dənizi sahilindəki liman şəhərində baş verir. Zavodda təmirdən sonra yeni “Dərbənd” tankeri suya buraxılır. Təmir işlərindəki uğurlarına görə Basovun briqadası təriflənir, lakin o, narazıdır, çünki hesab edir ki, daha yaxşı işləmək olar, lakin köhnəlmiş əmək normalarına alışanlar buna imkan vermir. “Tanker ‘Dərbənd’” — qəhrəmanlıq-macəra janrında çəkilmiş filmdir və 1930-cu illərin sonlarında Xəzər dənizində tanker ekipajlarının staxanovçu hərəkatı və dənizçilərin yanmaqda olan gəmini xilas etməsi barədə danışır.
“Ağ karvan”
“Ağ karvan”
1963-cü ildə rejissorlar Eldar Şengelaya və Tamaz Meliava tərəfindən “Gürcüstan-Film” kinostudiyasında çəkilmiş sovet bədii dram filmidir. Film məhəbbət haqqında bir hekayəni nəql edir.
Hər il payızda Gürcüstandan Xəzər dənizi sahilinə – düzənliklərə ağ bir karvan yola düşür. Bu, çobanların qoyun sürülərini otarmaq üçün etdikləri uzun köç yoludur. Çobanlardan biri – gənc Gela, ən yaşlı çobanlardan biri olan Martiya Axlourinin oğludur. Xəzər dənizi sahilində Gela balıqçı qız Mariya ilə tanış olur. Onlar bir-birinə aşiq olurlar və gələcək görüşləri haqqında düşünməyə başlayırlar.
Hər gəncin öz arzusu var: Mariya arzulayır ki, Gela ilə birlikdə mərhum atasının evində yaşasınlar, uşaqları olsun və ailələri xoşbəxt bir həyat sürsün. Gela isə daim köçəri həyatdan yorulub və şəhərdə sakit, oturaq bir həyat arzulayır. Bu arzusunu heç kim – hətta Mariya da – əlindən ala bilmir.
1964-cü ilin may ayında Kann Kino Festivalında film “Qızıl palma budağı” mükafatına namizəd göstərilmişdir. Baş rollarda İmeda Kaxiani və Ariadna Şengelaya çəkiliblər.
“Mənim mehriban atam”
“Mənim mehriban atam”
1970-ci ildə “Lenfilm” kinostudiyasında rejissor İqor Usov tərəfindən çəkilmiş sovet bədii tammetrajlı rəngli filmdir. Televiziya filmidir. Film, Bakıda xoşbəxt və sadə bir uşaqlıq həyatı yaşayan balaca Petya adlı oğlanın dilindən nəql olunan elegik hekayədir. Petya müharibədən əvvəlki həyatını, bəstəkar və dirijor olan atasını, daim tələsən anasını, kiçik qardaşı Boba haqqında xatırlayır. Ancaq müharibə başlayır və bu sakit və xoşbəxt həyat sona çatır. Atası cəbhəyə yollanır və bir daha geri qayıtmır. Cəbhəyə gedərkən atasının Petya adlı on yaşlı oğluna dediyi son sözlər bu olur: “Həmişə insanlara qarşı mehriban ol, çətinlikdə və dərdə düşəndə onlara kömək et.” Atası döyüşdə həlak olur, amma onun bu sözləri Petya üçün həyat prinsipi olur və onun qəlbinə əbədi həkk olunur.
“Çili üzərində gecə”
1977-ci ildə çilili rejissor Sebastyan Alarkon və sovet rejissoru Aleksandr Kosaryov tərəfindən çəkilmiş filmdir. Tarixi dram janrında olan bu film, 1973-cü ildə Çilidə baş vermiş hərbi çevrilişi və onun ardınca gələn repressiyaları gənc memar Manuelin gözü ilə realist şəkildə təqdim edir. O, bu hadisələrin tam mərkəzində dayanır. X Moskva Beynəlxalq Kino Festivalında rejissorların debüt işi xüsusi mükafata layiq görülmüşdür. Filmin çəkilişləri Bakıda aparılmışdır.
“Dulçineya Tobosskaya”
“Dulçineya Tobosskaya”
İki seriyalı bədii musiqili film, Aleksandr Volodinin eyniadlı pyesi əsasında Gennadi Qladkovun yazdığı müziklın ekranlaşdırmasıdır. Süjetə Don Kixot La Mançskinin romanındakı hadisələrin davamı mövzusunda bir fantaziya kimi baxmaq olar. Təbii çəkilişlər Azərbaycanda aparılmışdır. Şəhər mənzərələri Bakıda, təbiət mənzərələri isə Qobustan platosunda çəkilmişdir.
“Uzaq sahillərdə”
“Uzaq sahillərdə” sovet filmi 1958-ci ildə Həsən Seyidbəylinin və İmran Qasımovun eyniadlı povesti əsasında çəkilmişdir. Film faşizmə qarşı Müqavimət hərəkatında iştirak edən, İkinci Dünya Müharibəsi zamanı İtaliyada partizan dəstəsində vuruşan azərbaycanlı sovet partizanı və kəşfiyyatçısı Mehdi Hüseynzadənin qəhrəmanlıqlarından bəhs edir.
Hər birimiz öz növbəmizdə bu filmlərə baxmış, müəyyən səhnələrdə özümüzü qəhrəmanın yerində təsəvvür etmişik. Elə anlar olub ki, ağlamışıq, bəzən gülmüşük, bəzən də dərin düşüncələrə dalmışıq.
Əziz oxucularımız, düşünürəm ki, sizinlə birlikdə uşaqlıq və gənclik illərimizin filmlərini heç olmasa bir qədər xatırlaya bildim.
